M u ndarij a

Uglevodlar
. Boshoqli don hamda dukkakli donlarning tarkibidagi uglevodlarning 
asosiy qismini polisaxaridlar, bulardan ko’p qismini kraxmal tashkil etadi. 
Moyli donlarning tarkibida boshqa donlarga nisbatan uglevod shu bilan birga 
kraxmal miqdori birmuncha kam bo’ladi. To’liq pishib etilgan hamda yaxshi saqlangan 
don tarkibida barcha shakarlar (mono va disaxaridlar) miqdori 2-7% atrofida bo’lishi 
lozim. Pishmagan don tarkibida yoki saqlash davrida qizigan hamda ko’kargan donlarda 

---

shakar miqdori oshadi. Bu esa donning un hamda non tayyorlashdagi sifat 
ko’rsatkichlarining pasayishiga olib keladi. 
Don tarkibidagi kletchatka hamda gemitsellyuloza miqdori donning anatomik 
tuzilishiga hamda pishish darajasiga qarab juda o’zgaruvchan bo’ladi. Don tarkibidagi 
uglevod miqdori va turlari faqatgina donning sifat ko’rsatkichlarini, ya`ni qanday 
maqsadlarda foydalanish samarali ekanligini bildiribgina qolmasdan balki uni qayta 
ishlash jarayonida ham muhim ahamiyatga egadir. 
Lipidlar
. Don tarkibidagi yuqori energiyali jamg’arma moddalar - lipidlar (asosiy 
qismini yog’lar tashkil etadi) don massasini saqlash davrida nafas olish jarayonini 
o’tashida sarflanadi. 
O’simlik moyi asosan 3 guruhga bo’linadi: 1) quriydigan; 2) yarim quriydigan; 3) 
qurimaydigan. 
Birinchi guruhga kiradigan o’simlik moyidan asosan alif hamda lak tayyorlashda 
foydalaniladi. CHunki bu moylar surtilganda chidamli yupqa plyonka holida uzoq 
muddat saqlanish xususiyatiga egadir. Bu moylar asosan zig’ir, kanop hamda 
lyallemantsiya kabi o’simlik donlaridan olinadi. 
Ikkinchi guruhga kiradigan moylarni chigitdan, kungaboqardan olish mumkin. Soya, 
makkajo’xori, bug’doy, javdar tarkibida ham kam miqdorda bo’lsada shu guruhga 
taalluqli bo’lgan yarim quriydigan moylar bor. 
Uchinchi guruhga kiradigan o’simlik moylariga kunjut, kanachakchak moylari 
kiradi. Har qaysi guruhga kiradigan moylar fizikaviy hamda kimyoviy ko’rsatkichlariga 
ko’ra bir-biridan farqlanadi (qattiqligi, quyilish harorati kislota hamda yod ko’rsatkichlari 
va b.).