V-mavzu. Xodimlarni rag‘batlantirish va motivatsiyalash usullari

Alderferning mavjudlik, aloqa va o‘sish nazariyasi. 
Alderferning fikricha insonning ehtiyojlari alohida guruhlarga ajratilishi 
mumkin. Ammo Masloudan farqli ravishda ehtiyojlar guruhi faqat uchtadir: 
mavjudlik ehtiyoji; 
aloqa ehtiyoji; 
o‘sish ehtiyoji.

Bu guruhlar Maslou nazariyasidagi kabi ierarxik joylashgan. Biroq, ularda 

bitta sezilarli farq mavjud. Maslouda ehtiyojdan ehtiyojga o‘tish faqat pastdan 
tepaga qarab bo‘ladi. Alferderda esa harakat ikki tomonlama bo‘ladi. Ya’ni, pastdagi 
ehtiyoj qondirilmasa yuqoriga, yuqoridagi ehtiyoj qondirilmasa, pastga harakat 
bo‘ladi. 
Makklelandning o‘zlashtirilgan ehtiyojlar nazariyasi. 
Makkleland nazariyasi insonning o‘zini tutishiga muvaffaqiyatlar, ishtirok 
etish va hukmronlikka ehtiyojlar qanday ta’sir etishini o‘rganish va tasvirlash bilan 
bog‘liq. Bu ehtiyojlar, agar insonda kuchli bo‘lsa, uning o‘zini tutishiga sezilarli 
ta’sir ko‘rsatadi. 
Motivatorlar va gigienik omillar nazariyasi. 
Gigienik omillar -
mehnat sharoitlari xususiyatlari bo‘lib, ular faqat 
qoniqarsiz bo‘lgandagina rag‘batlantirmaydigan ta’sir ko‘rsatishga qodir. 
Motivatorlar - 
motivlashtirishni kuchaytirishga qodir biznesdagi insoniy 
munosabatlar omillaridir. 
1960-yilda Frederik Gersberg va uning xodimlari kishi ehtiyojlarini o‘rganish 
bo‘yicha o‘zlarining maxsus izlanishlarini o‘tkazdilar. Ular ishchilardan 
faoliyatlarining qoniqtiradigan va qoniqtirmaydigan aniq tomonlarini ifodalab 
berishni so‘raydilar va bu so‘rov natijalarini tahlil qildilar. Ular ishdan qoniqish yoki 
qoniqmaslik hissiyoti bilan bog‘liq ikkita mutlaqo boshqacha omillar mavjudligini 
aniqladilar. Gersberg gigienik omillar deb nomlangan aspektlar (tomonlar) 
qoniqmaslik hissiyoti bilan bog‘liq. Firma siyosati, mehnat sharoitlari va xavfsizlik 
texnikasi faqat nomukammal bo‘lgandagina ishdan qoniqmaslikning potensial 
manbalari hisoblanadi. Bunda rahbarlik faqat gigienik omillarni yaxshilash orqali 
xizmatchilar motivatsiyasini amalga oshirolmaydi. Boshqa tomondan, mehnat 
unumdorligini oshirish uchun motivatorlar deb nomlangan omillar: tan olinish, 
mas’uliyat, xizmatga ko‘tarilishi va shaxsiy rag‘batlantirishning boshqa usullari 
muvaffaqiyat bilan qo‘llanilishi mumkin. Gersberg nazariyasi Maslou 
nazariyasining tabiiy davomidir: motivatorlar ierarxiyaning yuqori darajalarida 
joylashgan, gigienik omillar esa quyi daraja ehtiyojlarini ifodalaydi. 
Menejerlar ko‘proq nimaga - motivatorlarga yoki gigienik omillarga e’tibor 
berishi kerak? Bu vaziyatlarga bog‘liq, o‘rta sinfga mansub katta lavozimdagi 
malakali, yuqori haq oluvchi xodimlarni motivatorlar yordamida yaxshi 
rag‘batlantirish mumkin. Past malakali, kam haq oluvchi, xavfli mehnat 
sharoitlarida ishlaydigan ishchi yoki keksa xodimlar uchun esa, avvalo, gigienik 
omillarning yaxshilanishi muhim. So‘ng motivatorlarning qo‘llanishi yaxshi samara 
berishi mumkin.

---