O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti
III BOB. O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI VA XXR O‘RTASIDAGI
Download 0,61 Mb. Pdf ko'rish
|
ozbekiston respublikasining xitoy xalq respublikasi bilan siyosiy iqtisodiy va madaniy aloqalari
|
III BOB. O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI VA XXR O‘RTASIDAGI MADANIY ALOQALAR. 3.1. O‘zbekiston va Xitoyning madaniy sohadagi hamkorlik aloqalari O‗zbekiston bilan Xitoy o‗rtasidagi madaniy aloqalar qadimdan ―Buyuk ipak‖ yo‗li orqali rivojlangan. Mustaqillik yillarida ikki davlat rahbarlarining bir necha marta uchrashuvlari bo‗lib, ularni O‗zbekiston-Xitoy o‗rtasidagi milliy aloqalarni yanada kengaytirish bo‗yicha ko‗plab bitimlar imzolandi. Jumladan, o‗zbek va xitoy xalqlari o‗rtasidagi do‗stona munosabatlarning qaror topishi va madaniy- ma‘rifiy sohadagi hamkorlik kengayishi, bu ikki millat urf-odatlaridagi umumiy o‗hshashlikka ham bog‘liqdir. Ikki yil muqaddam O‗zbekiston Xalqaro ma‘naviy-ma‘rifiy aloqalar Milliy assosatsiyasi rahnamoligida Toshkent viloyati bilan Shansi viloyatida hamda Navoiy Chjochju shaharlari birodarlashib, xalq diplomatiyasiga ham keng yo‗l ochildi. O‗zbekiston va Xitoy rahbarlarining oliy darajadagi uchrashuvlari chog‘ida shular ma‘lum bo‗ldiki, ikki davlatning tashqi siyosatida umumiy maqsadlar va uyg‘un jihatlari ko‗p ekan. Osiyoda shuningdek, butun jahonda tinchlik va barqarorlikni ta‘minlash yo‗li, barcha mamlakatlar bilan o‗zaro manfaatli aloqalarni rivojlantirish siyosati, hech bir siyosiy guruh yoki xarbiy blokka a‘zo bo‗lmagan holda tinchlik uchun kurashish O‗zbekiston va Xitoy davlatlari tashqi siyosatining bosh yo‗nalishidir. 65
1998 yil fevralda O‗zbekiston Prezidenti I.A.Karimovning ―O‗zbekiston XXI asr bo‗sag‘asida xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari‖ nomli kitobi Xitoyning ―Xalqaro madaniyat‖ Davlat nashriyoti tomonidan bosmadan chiqarildi. Bu esa Xitoy xalqini istiqlol tufayli O‗zbekistonda amalga oshirilayotgan islohotlar, demokratik davlat barpo etish borasida yuz berayotgan tarixiy o‗zgarishlar bilan yaqinroq tanishtirishda muhim ahamiyat kasb etadi.
65 Каримбеков Қ. Мўъжизалар диѐри. Ишонч. 1997 й. 29 сон 11 март 58
Ikkala madaniyat o‗rtasidagi fan, ta‘lim sohasidagi aloqalar ham rivojlanib bormoqda. 2002 yilda ―O‗zbekiston XXR ning fan va texnika kunlari‖ doirasida Toshkentda yuqori texnologiyalar sohasida xitoylik olimlarning yutuqlari va kashfiyotlari bo‗yicha ko‗rgazma o‗tkazildi. Madaniy aloqalarni taraqqiy ettirish borasida 2004 yilning 11-15 iyun kunlari yurtimizda ―Xitoy madaniyati kunlari‖ bo‗lib o‗tdi. Shuningdek, Xitoyda ―O‗zbekiston madaniyati‖ kunlari o‗tkazildi. 66
madaniyatini o‗rganishga bo‗lgan qiziqishi ortib bormoqda. Ularning ishlarida O‗zbekistonning ichki ijtimoiy-siyosiy hayotida kechayotgan jarayonlarni ilmiy yo‗nalishda tadqiq qilish alohida o‗rin tutadi. O‗zbek va xitoy xalqlari o‗rtasida mushtaraklik ko‗p. Har ikki xalq mehnatkash, samimiy, ochiqko‗ngil va bag‘rikeng. Yurtimizda o‗tgan xitoy madaniyati kunlarida ana shu jihatlar yana bir karra namoyon bo‗ldi. Mamlakatimiz istiqbolga erishgandan keyin ikki mamlakat o‗rtasida barcha sohalarda aloqalar yangi, yuksak pog‘onaga ko‗tarildi. Prezidentimiz I.A.Karimovning Xitoy Xalq Respublikasiga, Xitoy rahbarining yurtimizga tashrifi o‗zaro hamkorlikning istiqbolli yo‗nalishlarini belgilab berdi. Xitoy madaniyati kunlari doirasida O‗zbekiston Badiiy akademiyasi Markaziy ko‗rgazmalar zali va zamonaviy san‘at markazida mazkur yurt musavvirlari va fotoustalarining ko‗rgazmalari ochildi. Ko‗rgazmada namoyish etilgan yuzdan ziyod asarda Xitoyning bugungi hayoti, tabiati, tarixiy obidalari, milliy an‘analari, urf-odati, turmush tarzi o‗z ifodasini topgan. Xalqlarni bir-biriga yaqinlashtirishda musiqa san‘atining qudrati beqiyos, ―Turkiston‖ saroyi, O‗zbekiston Davlat konservatoriyasi, Alisher Navoiy nomidagi Davlat akademik katta teatrida namoyish etilgan kontsertlarda bu yana bir bor o‗z aksini topdi.
66 Файзиев О. Ўзбекистон-Ҳамкорлик йўлида. Фидокор. 2004й. 18 июнь 59
O‗zbekistonda Xitoy madaniyati kunlari voqealarga boy, sermazmun, bayramona ruhda o‗tgani tadbirni yopilish marosimiga bag‘ishlangan kechada alohida ta‘kidlandi. Madaniyat kunlari yakunlangan bo‗lsa-da xalqlarimiz o‗rtasidagi har tomonlama aloqalar tobora mustahkamlanib boraverishiga shubha yo‗q. 2004 yil 14-16 iyun kunlari XXR Raisi Xu Tszintao davlat tashrifi bilan O‗zbekistonda bo‗ldi. Ikki davlat rahbarlari madaniy aloqalarni yanada yaqinlashtirishga e‘tibor qaratdilar. O‗zbekiston va Xitoy ilm-fan, madaniyat, ta‘lim, sayyohlik, sport, sog‘liqni saqlash kabi sohalarda ham aloqalarni rivojlantirishdan manfaatdor. Muloqot chog‘ida bu yo‗nalishlardagi hamkorlikni har tomonlama rag‘batlantirib borishga kelishib olindi. Mamlakatlarimiz o‗rtasidagi hamkorlikni rivojlantirish borasida talay ishlar qilindi. Lekin amalga oshirilishi mumkin bo‗lgan vazifalar bundanda salmoqli. Prezident Islom Karimov O‗zbekiston Xitoyni ulkan salohiyatga, beqiyos madaniy meros va boy tarixga, yuksak nufuzga ega, oldiga qo‗yilgan maqsadlar sari og‘ishmay barqaror rivojlanish yo‗lidan borayotgan qo‗shni davlat deb bilishini ta‘kidladi. 2005 yil 18 iyulda O‗zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov XXR Davlat kengashi rahbarining o‗rinbosari Un xonimni qabul qildi. Ikki davlat o‗rtasida madaniy aloqalarni kengaytirish bo‗yicha fikr bildirildi. Ijtimoiy-madaniy aloqalar ham muntazam rivojlanib bormoqda. Xitoy vakillari ―Sharq taronalari‖ xalqaro musiqa festivalida, O‗zbekiston folklor jamoalari Pekinda o‗tadigan yillik xalqaro madaniyat va sayyohlik festivallarida qatnashib kelmoqdalar. O‗tgan yili Toshkent va Samarqandda Xitoy madaniyati kunlari bo‗ldi. 2005 yilda esa Pekin va Shanxayda O‗zbekiston madaniyat kunlari o‗tkazildi.
60
2004 yilda 100 nafarga yaqin o‗zbek o‗qituvchilari axborot texnologiyalari bo‗yicha Shanxayda malaka oshirib qaytishdi. 2003 yilning yanvarida Pekinda xitoylik etakchi ekspertlar tomonidan yozilgan O‗zbekiston to‗g‘risidagi yangi kitobning taqdimoti o‗tkazildi. 2005 yil may oxirida O‗zbekistonda Xitoy madaniyati kunlari bo‗lib o‗tdi. 17-24 may kunlari esa Xitoyning Shanxay shahrida O‗zbekiston madaniyati kunlari o‗tkazildi. Unda rassomlar ko‗rgazmalari va konferentsiyalar bo‗lib o‗tdi. Xitoy o‗zining uzoq asrlik tarixiga ega. Tsivilizatsiyaning ilk o‗choqlari ham Xitoyda yongan 67 . Ikki davlat o‗rtasida madaniy aloqalarning kengayishida Xitoy tilini o‗rganishning ahamiyati kattadir. Shu maqsadda o‗zbek xitoy munosabatlarini rivojlantirishda yosh tilshunos mutaxassislarni tarbiyalash muhim ahamiyat kasb etadi. Shuning uchun ham sharqshunos mutaxassislarni tayyorlovchi oliy o‗quv yurtlarining ahamiyati ortib bormoqda. 2004 yilda Zamonaviy san‘at muzeyida Xitoy madaniyat kunlari doirasida xitoylik fotosurat ustalarining ―Suratlarda aks etgan xitoy‖ badiiy foto ko‗rgazmasi ochildi. Unda 40 dan ziyod xitoylik suratkashlarning ishlar joy olgan. Ko‗rgazma Toshkentda birinchi marta namoyish qilinishiga qaramay, turli tanlovlar orqali muxlislar ortirgan. 2002 yil bo‗lib o‗tgan Toshkent xalqaro badiiy fotografiya ko‗rik tanloviga ―Bizning qadrli nuroniylarimiz‖ mavzusida o‗zlarining tanlangan suratlarini yuborishgan va sovrindorlar qatoridan joy olishgan. Xitoy ham O‗zbekiston kabi ulkan tarix, madaniy meros, asori-atiqalarga boy davlat. Prezident Islom Karimov Pekinga tashrifi chog‘ida ziyorat qilgan ―Gugun‖imperator saroyining o‗zi ajoyib tarixiy va madaniy merosdir. Saroyni kuzatar ekan, kishi yodiga beixtiyor Samarqanddagi muxtasham Registon
67 Usmonova N. Yurtimizda Xitoy madaniyati kunlari. Fidokor. 2004 yil 15 iyun 61
majmui, Buxorodagi purvikor arq yo maftunkor Sitorai Mohi Xosa, Xivadagi Ichon qal‘a tushadi. Bular tariximiz, madaniyatimiz mushtarak jihatlarga ega ekanligidan dalolat beradi. ―Sharq falsafasi‖, ―Sharq madaniyati‖, ―Sharq an‘analari‖ deganda, ham o‗zbek, ham xitoyning qadriyatlari nazarga olinishini bunday misollarda xis etish mumkin. Davlat rahbarlarining qadimiy va hamisha navqiron Samarqandga safari chog‘ida XXR Raisi Buyuk Ipak yo‗lida joylashgan mamlakatlarimizni azaldan mustahkam tarixiy rishtalar bog‘lab turganiga yana bir bor amin bo‗ldi. Tomonlar o‗rtasida hamfikrlar, amaliy va o‗zaro ishonch ruhida o‗tgan muzokara va muhokamalar natijalari ko‗rib chiqilgan deyarli barcha masalalar, birinchi navbatda, mintaqaviy va xalqaro muammolar yuzasidan pozitsiyalar mushtarak va o‗xshashligini namoyon qildi. Xitoy rahbariyatining har tomonlama puxta o‗ylangan va vazmin siyosiy yo‗lni, uning yagona Xitoy, jumladan, Tayvan va Tibet bo‗yicha printsipial pozitsiyasini, ―uch yovuz kuch‖- terrorizm, ekstremizm va ayirmachilikka qarshi olib borayotgan murosasiz kurashni O‗zbekiston qat‘iy va izchil qo‗llab- quvvatlaydi. O‗zbekiston Xitoyning suv- energetika muammolari borasidagi amaliy pozitsiyasini yuksak baholaydi. Mamlakatlarimiz o‗rtasida madaniyat, fan va texnika sohalaridagi hamkorlik ham izchil rivojlanmoqda. 2003 yilda Xitoyning Chanchun shahrida o‗tgan VI jahon xaykaltaroshlari forumi doirasida buyuk miniatyurachi Kamoliddin Behzod haykali ochildi. O‗zaro
madaniy –gumanitar munosabatlarni mustahkamlashda ―O‗zbekiston-Xitoy‖ va ―Xitoy Xalq Respublikasi-Markaziy Osiyo mamlakatlari‖ do‗stlik jamiyatlari muhim ahamiyat kasb etmoqda. 62
2013 yil 15 may kuni Shanxay universiteti xuzuridagi ShHT Jamoat diplomatiyasi ilmiy tadqiqot institutida O‗zbekiston tadqiqotlari va ta‘lim almashuvlari markazi ochildi. 2011 yilda Pekin va Sian shaharlarida O‗zbekiston madaniyati xaftaligi, 2012 yilda Toshkent va Samarqandda Xitoy madaniyati xaftaligi o‗tkazildi. 2013 yilda Xitoyning bir qator yirik shaharlarida ―O‗zbekistonning taniqli rassomlari asarlari‖ badiiy ko‗rgazmasi tashkil etildi. Mamlakatimiz madaniyat va san‘at namoyandalari O‗zbekiston va Xitoyda o‗tadigan barcha yirik madaniy tadbirlarning doimiy ishtirokchilaridir. Xususan, Xitoy san‘atkorlari har ikki yilda Samarqandda o‗tadigan ―Sharq taronalari‖ xalqaro musiqa festivalida muntazam va faol qatnashib kelmoqda. Ta‘lim sohasida xukumatlar va idoralararo, jumladan, o‗zbek va xitoy tillarini o‗rganish doirasida talaba va stajyorlar almashish tobora ko‗paymoqda. Ikki tomonlama kelishuvga muvofiq va ShHT doirasida XXR xukumati 2013-2014 o‗quv yilida o‗zbekistonlik 120 talaba va stajyorga grant ajratdi. Konfutsiy nomidagi institut orqali Lanchjou universitetida o‗zbekistonlik etmishga yaqin talaba tahsil olmoqda. Samarqand shahrida Konfutsiy institutini tashkil etish bo‗yicha o‗tgan yili imzolangan hamkorlik to‗g‘risidagi bitim ta‘lim sohasidagi o‗zaro hamkorlikni yanada faollashtirishga xizmat qiladi. Toshkent va Shanxay, Samarqand va Sian, Navoiy va Chjuchjou shaharlari, Toshkent viloyati va Xunan provintsiyasi, Samarqand viloyati va Shansi provintsiyasi o‗rtasida birodarlik aloqalari o‗rnatilganini ham ta‘kidlash joiz. 68
Shuningdek, davlatimiz madaniyat va ilm-fan sohalaridagi aloqalarni ham izchil rivojlantirmoqda. O‗zaro madaniy-gumanitar aloqalarni rivojlantirishda ―O‗zbekiston-Xitoy‖ va ―Xitoy Xalq Respublikasi-Markaziy Osiyo mamlakatlari‖ do‗stlik jamiyatlari
68 Ўзаро ишонч ва манфаатдорлик-стратегик шерикликнинг асосий тамойиллари. Халқ сўзи. 2014 й. 20 август 63
muhim ahamiyat kasb etmoqda. 2013 yilning may oyida Shanxay universiteti xuzurida ShHT Jamoat diplomatiyasi ilmiy tadqiqot institutida O‗zbekiston tadqiqotlari va ta‘lim almashinuvlari markazi ochildi. O‗zbekiston madaniyat va sport ishlari vazirligi hamda XXR Madaniyat vazirligi o‗rtasidagi 2014-2017 yillarga mo‗ljallangan madaniy almashuvlar dasturi madaniyat yo‗nalishidagi o‗zaro hamkorlikni yanada kengaytirishda muhim dasturilamal bo‗layapti. Masalan, 2011 yilda Pekin va Sian shaharlarida O‗zbekiston madaniyati xaftaligi, 2012 yilda Toshkent hamda Samarqandda Xitoy madaniyati xaftaligi o‗tkazildi. 2013 yil Xitoyning bir qator yirik shaharlarida ―O‗zbekistonning taniqli rassomlari asarlari‖ badiiy ko‗rgazmasi tashkil qilindi. Ta‘lim sohasida davlat hamda idoralararo darajadagi, shu jumladan, o‗zbek va xitoy tillarini o‗rganish bo‗yicha talabalar hamda amaliyotchilar almashinuvlarining ko‗lami kengayib bormoqda. 2005 yil Toshkentda ochilgan Konfutsiy institutida har yili 350 nafardan ziyod tinglovchi tahsil oladi. Samarqand davlat chet tillar instituti huzurida ikkinchi Konfutsiy instituti faoliyat ko‗rsatayapti. 2010 yilning iyunida e‘tiboran XXR Millatlar markaziy universitetida o‗zbek tili bo‗limi ish olib bormoqda. 2012-2013 o‗quv yilidan boshlab Pekin chet tillar universitetida o‗zbek tili o‗qitilishi yo‗lga qo‗yildi. Tomonlar sayyohlik sohasidagi hamkorlikka ham alohida e‘tibor qaratmoqda. 2010 yildan O‗zbekiston Respublikasiga xitoylik sayyohlarning guruh-guruh bo‗lib sayohat qiladigan turistik mamlakat makomini berish jarayoni boshlandi. 2013 yilning noyabr oyida ikki mamlakat xukumatlari o‗rtasidagi imzolangan sayyohlik sohasidagi hamkorlik to‗g‘risidagi bitim bu yo‗nalishdagi aloqalarni yanada kengaytirishga xizmat qilayapti. Xitoylik turoperatorlar muntazam ravishda, shu, jumladan, ―Mega-info-tur‖ dasturi doirasida ham O‗zbekistonga kelishmoqda. 69
69 Ўзаро манфаатли алоқаларни мустаҳкамлаш йўлида. Халқ сўзи. 2015й. 3 сентябр 64
O‗zbekiston bilan Xitoy o‗rtasida Shanxay Hamkorlik Tashkiloti doirasida diniy ekstremizm va xalqaro terrorizm, norkobiznes, noqonuniy qurol savdosiga qarshi hamkorlik yo‗lga qo‗yilgan. Toshkent shahrida Shanxay Hamkorlik Tashkilotining mintaqaviy aksilterror tuzilmasi (MATT) faoliyat ko‗rsatmoqda. Bu yil Shanxay Hamkorlik Tashkilotining tuzilganiga 15 yil to‗ladi. Shanxay Hamkorlik Tashkilotiga joriy yilda O‗zbekiston raislik qilmoqda. Shanxay Hamkorlik Tashkilotining yubiley Sammiti Toshkent shahrida o‗tkaziladi.
Ta‘lim sohasida o‗zbek va xitoy tillarini o‗rganish doirasida hukumat va idoralararo yo‗li bo‗yicha talabalar va stajorlar almashinuvi kengaytirilmoqda. Toshkentdagi Konfutsiy institutida har yili 350 dan ortiq tinglovchi ta‘lim olmoqda. 2010-yil iyunda XXR Markaziy millatlar universitetining Markaziy Osiyo xalqlari tillari va rus tili fakultetida o‗zbek tili bo‗limi ochildi. 2012- 2013-o‗quv yilidan boshlab Pekin chet tillari universitetida o‗zbek tili o‗qitish yo‗lga qo‗yildi. Ikki tomonlama kelishuvlarga asosan va ShHT doirasida XXR hukumati 2013-2014-o‗quv yillari uchun O‗zbekistondan 120 talaba va stajorlarga grantlar ajratdi. Konfutsiy instituti orqali Lanchjou universitetida yetmishga yaqin o‗zbek talabalari ta‘lim olmoqda. 2013-yilda imzolangan Samarqandda ham Konfutsiy instituti ochilishini ko‗zda tutadigan hamkorlik kelishuvi ta‘lim sohasidagi o‗zaro harakatlarni yanada yanada kengaytirishga xizmat qiladi. Tomonlar turizm sohasida hamkorlikka alohida e‘tibor qaratadilar. 2010-yildan boshlab Xitoylik sayohatchilar uchun O‗zbekistonning turistik jozibadorligini ko‗rsatish uchun ish boshlandi. Mamalakatimizning turizm sohasidagi salohiyati ―China Outbound Travel & Tourism Market-2013‖ (Pekin, aprel) va ―WTF-2013‖ (Shanxay, may) xalqaro professional turizm yarmarkalarida namoyish qilindi. 65
Shuningdek, Toshkent va Shanxay, Samarqand va Sian, Navoiy va Chjuchjou, Toshkent viloyati va Xunan provinsiyasi, Samarqand viloyati va Shensi provinsiyalari o‗rtalarida birodarlik aloqalari o‗rnatilganining muhimligini qayd qilish zarur. Islom Karimov va Si Szinpin muzokaralari natijalari bo‗yicha O‗zbekiston Respublikasi va Xitoy Xalq Respublikasi o‗rtasida qo‗shma deklaratsiya imzolandi. Shuningdek, energetika, yuqori texnologiyalar, bank- moliya sohalaridagi sheriklikni mustahkamlash malakatlarimiz o‗rtasida texnik- iqtisodiy hamkorlikni yanada rivojlantirishga yo‗naltirilgan qator hujjatlar imzolandi. 2014-2018-yillarda strategik sheriklik munosabatlarini rivojlantirish dasturi qabul qilindi. Islom Karimov va Si Szinpin ommaviy axborot vositalari vakillari bilan uchrashuvda muzokaralar o‗zaro hurmat, ishonch va manfaatdorlik muhitida o‗tganini va tomnlarning muhokama qilingan masalalar bo‗yicha qarashlari, fikrlari o‗xshash va yaqinligini bildirdilar. Erishilgan kelishuvlar o‗zbek-xitoy munosabatlarini yanada rivojlantirishga va ikki davlat xalqlarining farovonlik darajasini oshirishga yordam berishi alohida qayd qilindi. Tomonlar ushbu tashrif o‗zbek-xitoy munoosabatlari tarixida navbatdagi muhim bosqich bo‗lishini ta‘kidlab, iqtisodiyot, energetika, moliya, investitsiya, yuqori texnologiya sohalarida hamkorlikni yanada rivojlantirishga, o‗zaro tovar aylanmasi hajmlarini oshirishga tayyorliklarini bildirdilar. 2014-yil 15-iyulda Toshkentda hamkorlik bo‗yicha hukumatlararo o‗zbek- xitoy qo‗mitasi savdo-iqtisodiy hamkorlik bo‗yicha kichik qo‗mitasining navbatdagi yig‗ilishi bo‗lib o‗tdi. Tadbirda O‗zbekiston va Xitoyning vazirlik va idoralari, kompaniya va konsernlarining tashqi iqtisodiy aloqalar, bank- moliya, savdo-sanoat, investitsiya, iqtisodiyot, neft-gaz, kimyo, energetika sohasi, qishloq va suv xo‗jaligi, transport va transport kommunikatsiyalari, axborot texnologiyalari, qurilish, oziq-ovqat sohasi, geologiya, farmasevtika sohalari ma‘sul vakillari qatnashdilar.
66
O‗zbekiston Respublikasining tashqi iqtisodiy alaoqalr vaziri E. G‗aniyev alohida qayd qildiki, O‗zbekiston va Xitoy o‗rtasida hamkorlik barcha yo‗nalishlar bo‗yicha izchillik bilan rivojlanashiga ikki davlat rahbarlarining uchrashuvi vaqtida erishilgan kelishuvlar huquqiy asos hisoblanadi. O‗zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning 2014-yil maydagi Osiyo ishonch choralari va o‗zaro faoliyat bo‗yicha kengashining IV sammitida ishtiroki va XXR raisi Si Szinpin bilan uchrashuvi mamlakatlarimiz o‗rtasidagi strategik hamkorlikni rivojlantirishda yangi bosqichni boshlab berdi. Bugungi kunda mamlakatlarimiz o‗rtasidagi aloqalar do‗stlik va hamkorlik, sheriklik to‗g‗risidagi shartnoma, strategik sheriklikni o‗rnatish to‗g‗risidagi qo‗shma deklaratsiya va ikki tomonlama strategik sheriklik munosabatlarini yanada rivojlantirish va chuqurlashtirish to‗g‗risidagi qo‗shma deklaratsiya asosida izchillik bilan rivojlanmoqda. 2011-yilda ta‘sis qilingan hukumatlararo o‗zbek-xitoy qo‗mitasi qo‗shma savdo-iqtisodiy va investitsiya aloqalarini, xavfsizlik sohasida o‗zaro faoliyat, madaniy-ijtimoiy, energetika, transport va ilmiy-texnik rivojlantirishga yordam beradi. O‗zbekiston va Xitoy o‗rtasida iqtisodiy sohada eng qulay tartib amal qilmoqda. O‗zaro savdo hajmi doimo ko‗paymoqda. 2014-yil yanvar-may oylarida ushbu ko‗rsatkich 2,2 mlrd. dollarni tashkil etdi. O‗zbekistonda xitoy sarmoyasi ishtirokida tashkil qilingan 482 ta qo‗shma korxona hamda xitoy kompaniyalarining yetmishdan ortiq vakolatxonalari faoliyat yuritmoqda. Xitoylik tadbirkorlar mamlakatimizda tashkil qilingan qator iqtisodiy zonalarda faol harakat qilmoqdalar. Jumladan, bu yilda ―Jizzax‖ maxsus industrial zonasida 50 mln. dollarlik to‗g‗ridan to‗g‗ri sarmoyalar ishtirokida 15 dan ziyod qo‗shma loyihalarni amalga oshirish ko‗zda tutilgan. Anjumanda ―Navoiy‖, ―Angren‖ va ―Jizzax‖ iqtisodiy zonalaridagi imkoniyatlar va imtiyozlar to‗g‗risida batafsil ma‘lumotlar taqdim qilindi. 70
70
http://mvd.uz/kalendar/item/ozbekiston-xitoy-strategik-sheriklik-va-dostlik-munosabatlarini-yanada- rivojlantirish-yolida2 67
XXR bilan hamkorlik yonilg‗i-energetika kompleksida ham izchil rivojlanmoqda. Markaziy Osiyo-Xitoy gaz quvurining to‗rt tarmog‗i ham O‗zbekiston hududidan o‗tishi o‗zaro ishonch va o‗zaro foydali sheriklikning yuqori darajasi to‗g‗risida dalolat beradi. Xitoy kompaniyalari mamlakatimizda geologik qidiruv va uglevodorod konlarini qazishda ishtirok qiladilar. Xitoy milliy neft-gaz kompaniyasi Muborak gaz-kimyo kompleksi bazasida tabiiy gazni chuqur qayta ishlash bo‗yicha loyihani amalga oshirish bilan shug‗ullanadi. Yig‗ilishda qayd qilinganidek, ikki davlat rahbarlari uchrashuvi vaqtida erishilgan ikki davlat manfaatlarini ta‘minlashga yo‗naltirilgan kelishuvlarni bajarilishini ta‘minlash uchun keng ko‗lamli ishlar amalga oshirilmoqda. Xitoy Xalq Respublikasi savdo-sotiq vazirining yordamchisi Chjan Syanchenning fikricha, O‗zbekiston-Xitoy o‗rtasida savdo-iqtisodiy hamkorlik uzluksiz rivojlanmoqda. Bu qo‗mitaning faoliyati oliy darajadagi uchrashuvlar jarayonida erishilgan kelishuvlarni bajarilishi, qo‗shma loyihalarni ishlab chiqish va amalga oshirishni muhokama qilish uchun qulay sharoitlar yaratadi. Anjumanda investitsiyaviy hamkorlikni yanada rivojlantirish ―Angren‖ maxsus industrial zonasida avtomobillar uchun shina va qishloq xo‗jalik texnikasi ishlab chiqarish bo‗yicha o‗zaro foydali qo‗shma loyihani amalga oshirish, ―Jizzax‖ maxsus industrial zonasini rivojlantirish masalalari batafsil muhokama qilindi. Neft va gaz, kimyo sanoati, qishloq xo‗jaligi, qurilish materiallari ishlab chiqarish, avtomobilsozlik sohalarida hamkorlikni yanada kengaytirish bo‗yicha fikr almashildi. 7-jadvalda O‗zbekiston Respublikasining Xitoy Xalq Respublikasi bilan 2000-2013-yillar davridagi tashqi iqtisodiy faoliyati ko‗rsatilgan. 7-jadval tahlili shuni ko‗rsatadiki, O‗zbekiston Respublikasining Xitoy Xalq Respublikasi bilan tashqi iqtisodiy faoliyati yildan yilga ko‗paymoqda. Tashqi savdo aylanmasi 2000-yilda 95,4 mln. AQSh dollarini tashkil qilgan, 2013-yilda esa bu ko‗rsatkich 5200,0 mln. AQSh dollarini tashkil qildi yoki 68
54,5 marta ko‗paydi. Eksport 2000-yilda 22,4 mln. AQSh dollarini tashkil qilgan, 2013-yilda esa bu ko‗rsatkich 2548,0 mln. AQSh dollarini tashkil qildi, ya‘ni 113,7 marta oshdi. Import 2000-yilda 73,0 mln. AQSh dollariga teng bo‗lgan bo‗lsa, 2013-yilda esa 2652,0 mln. AQSh dollarini tashkil qildi, ya‘ni 36,3 marta oshdi. Xitoy investitsiyali korxonalar soni 2000-yilda 48 ta bo‗lgan, 2014-yilda esa endi 482 ta bo‗lib, 10,0 marta ko‗paydi. Xitoy axborot agentligi ―Jenmin jibao‖ saytida e‘lon qilingan maqolada O‗zbekiston sanoat hududlarining imkoniyatlari shundaki, O‗zbekiston Markaziy Osiyoning markazida joylashgan, Yevroosiyo kommunikatsiya chorrahasida sharqdan g‗arbga va shimoldan janubga cho‗zilgan. 30 miliondan ziyod bo‗lgan mamlakat aholisi qulay tabiat sharoitlariga va ulkan energiya resurs zaxiralariga ega. O‗zbekiston oltin, paxta (―oq oltin‖), neft (―qora oltin‖) va tabiiy gaz (―zangori oltin‖) bilan boydir, shuning uchun uni ―to‗rt xil oltin mamlakati‖ deb aytiladi. O‗zbekistonda sanoatning va qishloq xo‗jaligining infrastrukturasi mavjud, mashinasozlik, metallurgiya, neft-kimyo, to‗qimachilik sanoati, xomashyo ishlab chiqish va qayta ishlash kabi sanoat turlari rivojlangan. Mustaqillika erishgandan keyin 1990-yillarning boshida O‗zbekiston bozor iqtisodiyoti islohotlarini o‗tkazishni, import o‗rnini bosadigan va eksportga mo‗ljallangan siyosatni birlashtiradigan iqtisodiy rivojlanish strategiyasini amalga oshirishni boshladi. Xalqaro hamkorlikni kengaytirish va umumiy iqtisodiy rivojlanishga yordam berish, investitsiyalarni yanada jalb qilish maqsadida O‗zbekistonda uch industrial zona tashkil qilingan, ularda har xil imtiyozlar o‗rnatilgan va davlat yordamining zarur choralari qabul qilingan. Jumladan, ―Jenmin jibao‖ davom qiladi, 2008-yil dekabrda ―Navoiy‖ erkin- industrial iqtisodiy zonasi ta‘sis etildi, uning maydoni 564 gektarni tashkil qiladi. U tog‗-kon, metallurgiya, energetika, kimyo va oziq-ovqat sanoati, qurilish materiallari, ishlab chiqarish va boshqa sohalar rivojlangan Navoiy viloyatida joylashgan. 69
O‗zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov XXR raisi Si Szinpin bilan Shanxay shahridagi Xitoy rahbarining qarorgohida uchrashuv o‗tkazdilar. Suhbat davomida ikki mamlakat o‗zaro munosabatlarining hozirgi holatini yuqori baholadilar va hamkorlikni yanada rivojlantirish istiqbollarini aniqlashda bunday uchrashuvlar muhimligini qayd qildilar. 71
sur‘atini qayd qilib, Xitoylik hamkasbiga samimiy, iliq qabul uchun minnatdorchilik bildirdi. O‗z navbatida, XXR rahbari mamlakatlarimiz o‗rtasidagi strategik sheriklikni mustahkamlashning qattiq tarafdori ekanligini bildirdi. Si Szinpin O‗zbekiston yetakchisi bilan yaqin shaxsiy aloqani kelgusida ham davom qildirishini ta‘kidladi, ikki tomonlama munosabatlarda yanada katta cho‗qqilarni egallash uchun bor kuchini sarflashini bildirdi. Xitoy rahbari ikki davlat o‗rtasida mintaqaviy va xalqaro masalalar bo‗yicha yanada qalin aloqa uchun fikr bildirdi. Si Szinpin O‗zbekiston mintaqada muhim davlat ekanligini qayd qilib, mintaqada tinchlik va barqarorlikni mustahkamlash, Osiyo mamlakatlari o‗rtasida ishonchni mustahkamlash ishida mamlakatimiz bilan kuchlarni birlashtirishni taklif qildi. Islom Karimov va Si Szinpin siyosiy, savdo-iqtisodiy, madaniy-gumanitar va boshqa sohalarni yanada mustahkamlashni kun tartibiga kiritgan holda ikki tomonlama qator masalalarni batafsil muhokama qildilar. Davlat rahbarlari mintaqaviy va xalqaro harakterdagi dolzarb masalalar bo‗yicha fikr almshdilar. O‗zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov Shanxayda o‗tkazilgan Osiyoda ishonch choralari va o‗zaro faoliyat bo‗yicha kengashning IV sammitida qatnashdi va nutq so‗zladi. Ko‗pgina ekspertlar o‗sib borayotgan keskinlikning sababini davlatlarni nazorat qiluvchi xalqaro institutlarning muvofiqlashtiruvchi roli birinchi navbatda xalqaro huquqning asosiy me‘yorlariga qat‘iy rioya qilish bo‗yicha
71 http://uzbekistonovozi.uz/uz/articles/index.php?ELEMENT_ID=37014 70
yagona yo‗lning kuchsizlanib borayotganligida ko‗radilar. O‗zbekistonning fikricha, davlatlararo va xalqaro darajada ishonchni tiklash va mustahkamlash, hech shubhasiz, dunyoning notinch hududlarida vaziyatni izdan chiqarish va ahvolni keskinlashtiruvchi kuchlarning raqiblik qilayotgan nuqtalarida qarshi kurashlarni to‗xtatishda ishonchli qurol, dunyo miqyosida qarama-qarshi jarayonlarni kuchaytirish yo‗lida bosh to‗siq, muhim tayanch bo‗lishi mumkin. XXR raisi Si Szinpin o‗z nutqida ta‘kidladiki, bu aloqalar davlatimiz rahbari aytganidek, Osiyoda xavfsizlikni yangi konsepsiyasini ishlab chiqishning asosiy maqsadi, eng muhim tamoyillari – o‗zaro ishonch, o‗zaro foyda, tenglik va hamkorlikni amalga oshirish bo‗yicha takliflar katta hurmat va qo‗llab-quvvatlashga loyiqdir. Boshqa davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik, mafkuraviy yondashuvdagi kelishmovchiliklarni yengib o‗tish asosiy vazifa hisoblanadi. Bunday qo‗llab-quvvatlashga mintaqaviy iqtisodiy hamkorlikni uzluksiz rivojlantirish va mustahkamlash, investitsiya faoliyati va savdo-sotiq uchun qulay sharoitlarni ta‘minlash, transport-kommunikatsiya va energetika sohalarida qo‗shma yirik infrastruktura loyihalarini amalga oshirish, zamonaviy yuqori texnologik ishlab chiqarish quvvatlarini yaratish bo‗yicha takliflar loyiqdir. Mamlakatimiz Prezidenti so‗zlari bo‗yicha zamonaviy dunyoda bunday yangiliklarga yondashish juda talab qilinadi. O‗zbekiston yetakchisi qo‗shni Afg‗oniston rivojlanish istiqboliga o‗z qarashi bo‗yicha to‗xtalib o‗tdi. Bugun ishonch bilan aytish mumkinki, afg‗on inqirozini hal qilishda manfaatdor tomonlarning fikrlari bitta – Afgo‗nistonda tinchlikka erishishni harbiy yo‗l bilan hal qilib bo‗lmaydi. Islom Karimov eslatib o‗tdiki, O‗zbekiston bu borada 2008-yil aprelda NATO ning Buxarest sammitida aytgan edi. 72
har xil qarama-qarshi tomonlar o‗rtasida tinch muzokaralar va konsensusga
72 https://korrespondent.uz/1453 71
erishish, mamlakatning asosiy milliy-etnik guruhlari vakillari kiritilgan hukumatni shakllantirish yo‗lidir. O‗zbekiston rahbari umid bildirdiki, Afg‗oniston prezidenti saylovini ikkinchi bosqichini zarur darajada o‗tkazilishi jafokash afg‗on xalqiga tinch hayot uchun yo‗l ochilishiga imkon beradi. O‗zbekiston Afg‗oniston qo‗shnisi sifatida uning ichki ishlariga aralashmaslik, ikki taraflama hamkorlikni tashkil qilish, afg‗onlarning o‗zlari saylagan hukumatni qo‗llab-quvvatlashga yordam ko‗rsatish prinsipial siyosatiga amal qiladi. AY-SAF tinchlik kuchlarining Afg‗onistondan chiqarilishiga kelsak, bu mamalakatda voqealar rivoji shundayki, 2014-yilning oxiriga mo‗ljallangan qo‗shinlarning chiqarilishi yakuniy muddatlarini o‗zgartirish talab qilinadi. Davlat rahbari aytdiki, O‗zbekiston Osiyoda ishonch choralari va o‗zaro faoliyat bo‗yicha kengash oldida turgan murakkab, qiyin hal qilinadigan muammolar to‗g‗risida o‗ziga hisob beradi. Aynan shu masalalarni hal qilish tanglik va janjallar yaratadigan sabablarni bartaraf qilish va davlatlar o‗rtasida munosabatlarni yaxshilash sohasida bizning barcha urinishlarimizni oqlashi mumkin.
Prezident Islom Karimov ishonch bilan aytdiki, Osiyoda ishonch choralari va o‗zaro harakat kengashida Xitoy Xalq Respublikasini raisligi Osiyoning keng hududida barqarorlik va xavfsizlikni ta‘minlash bo‗yicha qiyin muammolarni hal qilishga yordam beradi. Osiyoda ishonch choralari va o‗zaro faoliyat kengashida 2016-yilgacha raislik qilish XXR ga o‗tdi. Davlatimiz rahbarining XXR rahbari bilan o‗tkazilgan uchrashuvlari ikki yetakchi o‗rtasida ishonchli munosabatlarga, strategik sheriklik ruhida mamlakatlarimiz o‗rtasida o‗zaro foydali, samarali hamkorlikni rivojlantirishga kuchli turtki bo‗ladi. Xitoy Xalq Respublikasining asosiy savdo-iqtisodiy hamkori O‗zbekistondir. Ikki davlat o‗rtasida barcha sohalarda, eng avvalo, savdo- 72
iqtisodiy va investitsiya yo‗nalishlarida hamkorlik tez sur‘atlar bilan rivojlanmoqda. Bugungi kunda boshqa kompaniyalar uchun namuna bo‗lgan va muvaffaqiyatli faoliyat ko‗rsatayotgan yetakchi xitoy kompaniyalari ishtirokida tashkil qilingan 500 dan ziyod korxonalar O‗zbekiston Respublikasining raqobat ustunligi qulay investitsiya sharoitini baholadilar. Bunday kompaniyalar qatorida neft sohasida ―CNPC‖, qurilish materiallari, poyabzal, charm mahsulotlari ishlab chiqarish bo‗yicha ―Wenzhou Jinsheng Trade‖, ekskavatorlar ishlab chiqarish bo‗yicha ―XCMG‖, mobil telefonlari ishlab chiqarish bo‗yicha ―ZTE‖ telekommunikatsiya uskunalari ishlab chiqarish bo‗yicha ―Huawei‖ va ko‗pincha boshqalarni qayd qilish kerak. Keyingi yillarda O‗zbekiston iqtisodiyotida Xitoy sarmoyalari oqimi uzluksiz o‗smoqda. Samarali hamkorlik yillarida ushbu ko‗rsatkich tez sur‘atda o‗sishini ko‗rsatdi va 5 mlrd. AQSh dollarini tashkil qildi. XXR ning investitsiyalari, asosan, neft-gaz, kimyo, tog‗-kon sanoati va axborot kommunikatsiya texnologiyalari, qurilish materiallari ishlab chiqarish va boshqalarga yo‗naltirilgan. 2013-yil mart oyida O‗zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning ―Jizzax‖ maxsus industrial zonasini tashkil qilish to‗g‗risida farmoni imzolandi. Yangi industrial zonasi O‗zbekistonda O‗zbek-Xitoy sanoat parkini tashkil qilish loyihasini amalga oshirish bo‗yicha o‗zaro anglashuv to‗g‗risidagi memorandumga asosan tashkil qilindi. U yuqori qo‗shilgan qiymatli raqobatbardosh mahsulotlarni ishlab chiqarishni ta‘minlaydigan zamonaviy yuqori texnologiyali sanoat ishlab chiqarishni tashkil qilishga hamda, Jizzax va Sirdaryo viloyatlarini ishlab chiqarish salohiyati va resurslardan kompleks va samarali foydalanishga, aholi daromadlarini oshirish va shu asosda yangi ish o‗rinlari tashkil etishga yo‗naltirilgan. ―Jizzax‖ maxsus industrial zonasi 524 gektarni, shu jumladan, Jizzax shahri hududida 416 gektar va Sirdaryo viloyati filialida 108 gektar. 73
―Jizzax‖ MIZ hududida yuqori texnologiyali ishlab chiqarishni shunday sohalari, elektronika va elektrotexnika, mashinasozlik, asbobsozlik va butlovchi qismlarni ishlab chiqarish va plastik, polimer buyumlar, zamonaviy qurilish materiallari, farmasevtika mahsulotlari, tibbiy buyumlar va boshqalarni joylashtirish ko‗zda tutilgan. 73
cho‗zilish imkoni bilan 30 yil) uning hududida alohida soliq rejimi va bojxona imtiyozlari yuritilmoqda. ―Jizzax‖ maxsus industrial zonasi qatnashchilari daromad solig‗i, yuridik shaxslarning yer-mulk solig‗i, obodonlashtirish va ijtimoiy infrastrukturani rivojlantirish solig‗i, kichik korxona uchun yagona soliq to‗lovi, respublika yo‗l fondiga majburiy chegirma hamda uskunaga bojxona to‗lovlari, kiritilgan investitsiya miqdoriga, shu jumladan: - 3 yil muddatga 300.000 AQSH dollaridan 3 mln. AQSH dollarigacha; - 5 yil muddat bilan 3 mln. AQSH dollaridan 10 mln. AQSH dollarigacha; - 7 yil muddat bilan 10 mln. AQSh dollaridan ortiq bo‗gan holda ma‘lum muddatda respublikada ishlab chiqarilmaydigan butlovchi qism va materiallar uchun soliqlar to‗lashdan ozod qilinadilar. Shu bilan birga ―Jizzax‖ MIZ qatnashchilari uchun muhandislik kommunikatsiyalariga, ulanish va ulardan foydalanish kafolati ta‘minlanadi. ―Jizzax‖ MIZ ustunliklaridan yana biri uning qulay o‗rin ya‘ni O‗zbekiston Respublikasining markaziy qismida joylashgani va ishlab chiqariladigan mahsulotlarni respublikaning yirik shaharlari va bozorlari Buxoro, Toshkent va boshqalar, hamda xorij mamlakatlariga jo‗natish uchun ideal mintaqaviy markaz hisoblanadi. Shunday qilib, ―Jizax‖ MIZ ni tashkil qilishda zamonaviy yuqori texnologiyali ishlab chiqarishni ochish va ularni muvaffaqiyatli rivojlantirish
73 http://kun.uz/uz/news/2017/03/24/hitoj-uzbekiston-bilan-amkorlikni-rivozlantirisga-aloida-etibor-karatadi 74
uchun xorij va mahalliy kompaniyalarni jalb qilishga yordam beradigan barcha zarur omillar hisobga olingan. XXR bilan investitsiya hamkorligiga yorqin misol qilib, ―Jizzax‖ MIZ doirasida ―Wenzhou Jinsgeng Trade‖, ―ZTE‖ va ―Hangzhou Zhongwu Electronic MetersCO. Ltd‖ kompaniyalarining muvaffaqiyatli faolyatini ko‗rsatish mumkin. Ular bilan umumiy miqdori 43 mln. AQSH dollari bo‗lgan 8 loyihani amalga oshirish muvaffaqiyatli yakunlandi va mobil telefonlari, keramik plita, sanitar-texnik buyumlar, tayyor charm, quyosh kollektorlari va boshqa buyumlar ishlab chiqarish tashkil qilindi. Bundan tashqari ―Jizzax‖ MIZ hududida Xitoy kompaniyalari bilan bilan birgalikda umumiy miqdori 20 mln. AQSH dollari bo‗lgan 9 loyihani amalga oshirish hamda internet va videotelefonlar, telekommunikatsion uskunalar, avtomobil qismlari, qurilish materiallari va hokazolarni ishlab chiqarishni tashkil qilish bo‗yicha ishlar olib borilmoqda. O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining 2014-yil 19-20-avgustda XXR ga davlat tashrifi O‗zbekiston Respublikasi va XXR o‗rtasidagi ikki tomonlama hamkorlikni yanada rivojlantirishda yangi turtki va munosabatlarning mantiqiy davomi bo‗ldi, shuningdek, tashrif doirasida rasmiy va ishbilarmon doiralarning 200 dan ziyod vakillari ishtirokida biznes forum o‗tkazildi. Natijalar bo‗yicha O‗zbekistonda umumiy qiymati 5,2 mlrd. AQSh dollariga teng investitsion loyihalarni amalgam oshirish bo‗yicha hujjatlar imzolandi. Quvonarlisi shuki, keyingi yillarda mamlakatlarimiz o‗rtasida siyosiy, iqtisodiy, madaniy-gumanitar aloqalar yanada kuchaydi va do‗stlik va sheriklik munosabatlari asosida mustahkamlanishda davom etmoqda. 74
Download 0,61 Mb. Do'stlaringiz bilan baham:
|
Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha
yuklab olish