Biologiya 5 new indd

Dunyo
Bakteriya-
lar 
Zambu-
rug‘lar
O‘simliklar
Hayvonot
Tirik organizmlar-
ga xos belgilar
Vakillari
6-§. Bakteriyalar dunyosi
Bakteriyalarning tuzilishi.
Bakteriyalar ko‘zga ko‘rinmas, ki-
chik organizmlar bo‘lib, ularni mikroskop yordamida kuzatish mum-
kin. Bakteriyalarni 
mikrobiologiya
fani o‘rganadi. Mikrobiologiya 
a 
b 
c
18-rasm. 
Bakteriyani laboratoriya sharoitida ko‘paytirib o‘rganish; 
a – bakteriyani oziqa muhitiga ekish; b – Petri idishchasida bakteriyani
o‘stirish; c – bakteriya mikropreparatini mikroskopda ko‘rish.
http://eduportal.uz

---

27
laboratoriyalarida bakteriyalarni o‘rganish quyidagi ketma-ketlikda 
amalga oshiriladi: steril sharoitda Petri idishchasidagi oziqa mu-
hitiga bakteriya ekib, ko‘paytiriladi. Bakteriya tez ko‘payib, ko‘zga 
ko‘rinadigan koloniya hosil qiladi. Keyin ulardan mikropreparat 
tayyorlab, mikroskopda tekshiriladi (18-rasm).
Tashqi tuzilishiga ko‘ra bakteriyalar quyidagi guruhlarga bo‘linadi:
• sharsimon – kokk;
• tayoqchasimon – batsilla;
• buralgan – vibrion va spirilla (19-rasm).
Bakteriyalar ancha sodda tuzilgan. Ularning yadrosi bo‘lmaydi, 
shunga ko‘ra 
prokariot
organizm deyiladi. Qulay sharoitda, ya’ni 
oziqa va harorat yetarli bo‘lganda bakteriyalar har 20–30 daqiqada 
bo‘linib ko‘payadi. Bakteriyalar noqulay sharoitda zichla shib, qalin 
qobiq bilan o‘ralib spora hosil qiladi. Bakteriya sporasi +140
o
C ... 
–253
o
C ga bardosh bera oladi. Bakteriya spora holida uzoq yillar 
saqlanib qolishi, qulay sharoit kelishi bilan hayotini davom ettirishi 
mumkin.