Biologiya 5 new indd

3-laboratoriya mashg‘uloti
Piyoz po‘sti hujayrasining tuzilishini mikroskopda o‘rganish
Kerakli jihozlar. 
buyum oynasi, qoplag‘ich oyna, skalpel, pinset, 
pipetka, mikroskop, filtr qog‘oz, yod eritmasi, piyoz.
15-rasm. 
Piyoz po‘stidan preparat tayyorlash.
Ishni bajarish tartibi.
1. Piyozni skalpel yordamida to‘rtga bo‘ling (15-rasm). 
2. Tozalab artilgan buyum oynasiga pipetka yordamida bir tomchi 
suv tomizing.
3. Pinset yordamida kesilgan piyozning yupqa po‘stini ajratib oling.
4. Piyozning yupqa po‘stini buyum oynasidagi bir tomchi suv ustiga 
tekis qilib joylashtiring va ustiga bir tomchi yod eritmasi tomizing.
5. Qoplag‘ich oyna bilan yopib, ortiqcha suvni filtr qog‘ozga shim-
diring.
6. Dastlab mikroskopning kichik obyektivida, keyin katta obyektivi-
da kuzating (16-rasm). 
sitoplazma
yadro
vakuola
membrana 
teshikchalari
sellyuloza qobiq
16-rasm. 
Piyoz po‘stini mikroskop ostida ko‘rish.
http://eduportal.uz

---

23
8. Mikroskop ostida ko‘ringan tasvirni daftaringizga chizing va xu-
losa yozing.
Mikroskop ostida qaralganda zich joylashgan silindrsimon piyoz 
hujayralari ko‘rinadi. Mikroskopning katta obyektiviga o‘tkazilganda 
hujayra sitoplazmasi, vakuolasi, yadrosini kuzatish mumkin. Hujayralar 
tashqi tomondan sellyuloza qobiq bilan o‘ralgan. Hujayra qobig‘idagi 
teshikchalar orqali suv va mineral moddalar hujayradan hujayraga 
o‘tkaziladi.
II BOB. TIRIK ORGANIZMLARNING XILMA-XILLIGI
5-§. Tirik organizmlar haqida umumiy ma’lumot
 
Barcha tirik organizmlar oziqlanadi, nafas oladi, ko‘payadi, 
o‘sadi va rivojlanadi. Avvalgi mavzularda tirik organizmlar hujayra-
lardan iborat ekanligini bilib oldik. Barcha tirik organizmlar proka-
riot va eukariot hujayradan tuzilganligi, hujayrasining katta-kichik-
ligi, avtotrof va geterotrof oziqlanishi va boshqa belgilariga ko‘ra 
farqlanadi. 
Tirik organizmlar xilma-xil bo‘lib, ular bakteriyalar dunyosi, 
zam bu rug‘lar dunyosi, o‘simliklar dunyosi va hayvonot dunyosiga 
bo‘linadi (17-rasm).
Bakteriyalar dunyosi
– asosan, geterotrof oziqlanuvchi prokariot 
organizmlardan iborat. Bakteriyalarni faqat mikroskop yordamida 
o‘rganish mumkin. Ular doimiy ravishda atrofimizda mavjud, lekin 
juda kichik bo‘lganligi sababli ko‘zimizga ko‘rinmaydi. Bakteriya-
larga sil tayoqchasi, achituvchi va chirituvchi bakteriyalar kiradi. 
Zamburug‘lar dunyosi
– erkin harakat qila olmaydigan eukari-
ot organizmlar, geterotrof usulda oziqlanadi. Ingichka ipchalar –
gifa
lar yordamida tuproqqa birikadi. Zamburug‘larda sporasi max-
sus boshoqchasida yoki qalpoqchasida yetiladi. Ular mikroskopda 
ko‘rinadigan achitqi zamburug‘idan tortib, yirik qo‘ziqorinlargacha 
bo‘lgan organizmlarni o‘z ichiga oladi.
O‘simlik dunyosi
– 
flora
deyiladi. O‘simliklar erkin harakatlana 
olmaydigan eukariot organizmlar. Atrofimizdagi yashil o‘simliklar 
http://eduportal.uz

---

24
avtotrof usulda oziqlanadi. Ko‘pchilik vakillari yashil xlorofill pig-
menti hisobiga fotosintez qiladi. 
Fotosintez
– o‘simliklarning 
oziqlanish turi bo‘lib, bunda o‘simlik karbonat angidrid gazini 
yutib, atmosferaga kislorod gazini ajratadi. Fotosintez natijasida 
organik moddalar ham hosil bo‘ladi. 
Hayvonot dunyosi 
– 
fauna
deyiladi. Ular erkin harakatlana ola-
digan eukariot organizmlar bo‘lib, oziqlanishi geterotrof usulda 
a b
c d