Biologiya 5 new indd

Parazit bakteriyalar
tirik organizm hisobiga yashab hayot 
kechiradi. Parazit bakteriyalar odamda sil, vabo, o‘lat, ichburug‘, 
qoqshol kabi kasalliklarni keltirib chiqaradi. Yuqumli kasalliklarning 
yoppasiga tarqalishi 
epidemiya 
deyiladi. Epidemiyaning oldini olish 
uchun 
karantin
e’lon qilinadi, ya’ni odamlarning to‘planishi, bemor 
oldiga ko‘pchilikning kirib-chiqishi taqiqlanadi. Bemorning idish-
tovoqlari, sochig‘i alohida tutiladi va bakteriyalardan tozalovchi 
moddalar yordamida yuviladi. Kasal bo‘lmaslik uchun gigiyena 
qoi dalariga rioya qilish, ovqatlanishdan oldin doimo qo‘lni sovun-
lab yuvish zarur. 
Ayrim o‘simliklar bakteriyalarga qarshi 
fitonsid
modda ajratadi. 
Masalan, archa, terak o‘zidan ajratgan 
fitonsid
modda bilan havo-
ni zararli bakteriyalardan tozalaydi. 
Bakteriyalar tabiatda katta ahamiyatga ega. Insonlar foydali 
bakteriyalardan amaliyotda foydalanadi, zararlilariga qarshi kura-
shadi.
• kokk 
• batsilla
• spirilla 
• epidemiya
• fitonsid
1. Bakteriyalar nima maqsadda o‘rga-
niladi?
2. Tashqi tuzilishiga ko‘ra qanday bak-
teriyalarni bilasiz?
3. Bakteriyalar qanday foyda keltiradi?
4. Bakteriyalar ta’sirida qanday kasal-
liklar kelib chiqadi?
5. Kasallikning yoppasiga tarqalishi 
nima deb ataladi?
6. Fitonsid qanday modda?
1. Fransuz olimi Lui Paster quyida-
gicha tajriba o‘tkazdi. Ikkita kolbada 
go‘sht qaynatib, birinchi idish og‘zini ochiq 
qoldirdi. Ikkin chi idishga «S» shaklidagi nay-
21-rasm. 
Lui Paster 
tajribasi.
http://eduportal.uz

---

30
cha uladi. Uch kundan so‘ng birinchi idishdagi qaynatmaning aynib 
qolganligi, ikkinchi idishdagi qaynatmaning buzilmaganligini aniqladi. 
21-rasmdagi tajriba asosida quyidagi savollarga javob toping. 
1. Nima uchun ikkinchi idishdagi qaynatma aynimagan? 
2. Qaynatmaning sifati buzilishiga nima sabab bo‘ladi? 
3. Siz o‘tkazilgan tajribadan qanday xulosaga keldingiz?
2. Jadvalni daftaringizga chizib oling va to‘ldiring.