Низомий номидаги тошкент давлат педагогика университети ҳузуридаги халқ таълими ходимларини

 
6-кейс. 
Одам қон айланиш системаси органлари бўлган қон томирларига 
артериялар, веналар, капиллярлар киради. Улар қонни тананинг барча орган, 
тўқималарига етказиб беради.
Саволлар: 
1.
 
Нима сабабдан йирик веналарда клапанлар бўлади-ю, улар артерия 
қон томирларида учрамайди? 
2. Йирик артерияларда клапанларнинг бўлиши организмда қандай 
ўзгаришларга олиб келади? 
Тингловчиларга тавсия этиладиган манбалар: 
Биология (“Одам ва унинг саломатлиги”) дарслиги, интернет 
ресурслари.
Тингловчилар учун кўрсатмалар: 
1. Кейснинг моҳиятини етарлича англаб олинг. 

---

160 
2. Муаммонинг ечимини топишга хизмат қилувчи омилларни 
аниқланг. 
3. Аниқланган омиллар орасидан муаммога барчасидан кўпроқ 
даҳлдор бўлган омил (ёки иккита омил)ни ажратинг. 
4. Ана шу омиллар асосида ечимни асослашга ҳаракат қилинг. 
5. Ўз фикрингизни баён этинг. 
Кейсни ечиш жараёни: 
1. Тингловчилар кейс моҳиятини у билан танишиш орқали кичик 
гуруҳда муҳокама қилишади. 
2. Тингловчи кичик гуруҳ аъзолари билан ҳамкорликда муаммони ҳал 
этишга замин тайёрлайдиган омилларни аниқлайди. 
3. Муаммони ҳал этишга имкон берадиган энг муҳим жиҳатлари 
ажратиб олинади.
4. Кичик гуруҳ аъзолари умумий фикр асосида энг муҳим омилларни 
баён этади.
5. Кичик гуруҳларнинг фикрлари таҳлил этилади ва умумий хулоса 
ясалади. 
Ўқитувчининг ечими 
Одам қон томирлари қон айланиш системасининг муҳим 
аъзоларидан бўлиб, у ҳам танамизнинг барча аъзолари каби тузилиш ва 
функционал бирликка эга. Буни қуйидагича изоҳлаш мумкин: веналарда қон 
оқишининг ўртача тезлиги артерия қон томирларидагига (40-10 см/с)
нисбатан анча паст (0.3-0.4) бўлганлиги сабабли эволюцион жараёнда 
веналарда клапанлар ривожланган. Клапанлар қоннинг орқага оқишига йўл 
қўймайди, унинг пастдан юқорига ҳаракатланишини таъминлайди.
Артерияларда қон босими, қон оқишининг тезлиги юқори бўлганлиги 
сабабли уларда клапанларнинг ривожланишига эҳтиёж йўқ. Агар вена қон 
томирлари каби уларда ҳам клапанлар бўлса, улар қон билан тўлиб, қоннинг 
ҳаракатланишига тўсқинлик қилиши натижасида қон томирлари ёрилиб 
кетарди, бу эса организмни ҳалок бўлишига олиб келади.

---

161