Низомий номидаги тошкент давлат педагогика университети ҳузуридаги халқ таълими ходимларини

 
 
5-Кейс. 
Умуртқали ҳайвонлар қонидаги эритроцитлар муҳим функцияни 
бажаради: кислородни тўқималарга, улардаги карбонат ангидридни 
ўпкаларга ташийди, яъни газлар алмашинувида катта аҳамиятга эга. Одам 
қонидаги эритроцитлар умрининг давомийлиги 4 ой, мушукларники – 2 ой, 
сичқонларники – 1ой, бақа ва тошбақаники – 2 йил бўлади.
 
 

---

158 
Топшириқ: 
Умуртқали ҳайвонларнинг турли синф вакилларида эритроцитлар 
умрининг давомийлиги ҳар хил бўлишининг сабабини изоҳланг. 
Тингловчиларга тавсия этиладиган манбалар: 
Биология (“зоология”), биология (одам ва унинг саломатлиги), 
биология (цитология ва генетика асослари) фанларидан дарсликлар, интернет 
ресурслари.
Тингловчилар учун кўрсатмалар: 
1. Кейснинг моҳиятини етарлича англаб олинг. 
2. Муаммонинг ечимини топишга хизмат қилувчи омилларни 
аниқланг. 
3. Аниқланган омиллар орасидан муаммога барчасидан кўпроқ 
даҳлдор бўлган омил (ёки иккита омил)ни ажратинг. 
4. Ана шу омиллар асосида ечимни асослашга ҳаракат қилинг. 
5. Ўз фикрингизни баён этинг. 
Кейсни ечиш жараёни: 
1. Тингловчилар кейс моҳиятини у билан танишиш орқали кичик 
гуруҳда муҳокама қилишади. 
2. Тингловчи кичик гуруҳ аъзолари билан ҳамкорликда муаммони ҳал 
этишга замин тайёрлайдиган омилларни аниқлайди. 
3. Муаммони ҳал этишга имкон берадиган энг муҳим жиҳатлари 
ажратиб олинади.
4. Кичик гуруҳ аъзолари умумий фикр асосида энг муҳим омилларни 
баён этади.
5. Кичик гуруҳларнинг фикрлари таҳлил этилади ва умумий хулоса 
ясалади. 
Ўқитувчининг ечими 
Умуртқали ҳайвонларнинг турли синф вакилларида эритроцитлар 
умрининг давомийлиги уларнинг тузилиш ва функционал бирлиги сифатида 
эволюция жараёнида шаклланган. Одамда суякларнинг кўмик қисмида 

---

159 
шаклланган эритроцитлар қонга чиқарилишидан олдин ядроси йўқолади, бу 
эса кислород билан бирикиш сатҳининг ортишини таъминлайди. Сут 
эмизувчилар синфига мансуб мушук ва сичқонларда ҳам худди шундай ҳолат 
кузатилади, бироқ улар эритроцитлари умрининг давомийлиги одам, мушук, 
сичқон умрининг давомийлигидаги фарқ билан белгиланади. Бақа ва 
тошбақалар одамга нисбатан камроқ умр кўрсада, уларнинг эритроцитлари 
узоқ яшашига сабаб, бақаларнинг эритроцитларида ядро бўлади. Бизга 
маълумки, ядро ҳужайрада кечадиган барча жараёнларни бошқаради. Одам 
эритроцитларида ядро бўлмаганлиги сабабли ҳужайралар нисбатан тез нобуд 
бўлади. Тошбақаларнинг эритроцитларида ядро бўлса-да, уларда моддалар 
алмашинуви жараёнлари нисбатан суст кечганлиги сабабли эритроцитлар 
узоқ яшайди. Шу ўринда кислород кучли оксидант сифатида эритроцитлар 
мембранасини жароҳатлашини инобатга олиш зарур. Айни шу сабабдан 
моддалар алмашинуви жадал кечадиган одам қонидаги эритроцитлар 
ҳаётининг давомийлиги нисбатан қисқа бўлади.