O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

Katta dunyo
 - 
biologya sistemasida olamdan keyingi taksonomik kategoriya hisoblanadi. 
Prokariotlar katta dunyosi Bakteriyalar va Sianeyalarni o‘z ichiga oladi. Eukariotlarga 
O‘simliklar, Zamburug‘lar va Hayvonlar kiritiladi. Hozirgi davrda tiriklikni klassifikatsiya 
qilishning yangi sistemasi ishlab chiqilgan. 
Dunyo (Kingdom)
-
Organik olam sistemasidagi eng yirik taksonlardan biri 
hisoblanadi. Yaqin davgacha Organik olam 4 ta dunyo:  
Drobyankalar
(Monera), Zamburug‘lar 
(Fungi, Mycota), 
O‘simliklar
(Plantae, Vegetabilia) va Hayvonlar (Animalia) dunyosiga 
ajratilib o‘rganilar edi. Bu sistemada Bakteriyalar va Sianobionetlar kichik dynyo tarzida
Drobyankalar olami tarkibiga kiritilgan. Ayrim sistematiklar Tiriklikni 5 ta dunyo: Bakteriyalar, 
Sianobionetlar, O‘simliklar, Zamburug‘lar va Hayvonlarga ajratishadi. Hozirgi davrda
sistematiklar tomonidan Eukariotlar katta dunyosiga yana bir yangi guruh Protistlar dunyosi 
kiritildi (
qarang:
sxema va jadvalga). Protistlar (Protista), ya‘ni eng sodda organizmlar dunyosiga 
tuzilishi va hayot kechirishi har xil bo‘lgan yadroli (eukariot) organizmlar kiritiladi. 
Hujayralarning ixtisoslashmaganlifgi, ya‘ni to‘qima va organlarning bo‘lmasligi barcha Protistlar 
uchun umumiy xususiyat hisoblanadi. Protistlar infuzoriya, amyoba, xlamidomonada kabi bir 
hujayralui organizmlar bilar bir qatorda qo‘ng‘ir, qizil, yashil suv o‘tlari kabi ko‘p hujayrali suv 
o‘tlari kabi o‘rganizmlarni ham o‘z ichiga oladi.
Organik olamga dunyolar boyicha tavsif berilishi

---

Dunyo 
Bakteri-yalar 
Apxibakte-rialar 
Protistalar 
O‘simliklar 
Zambu-
rug‘lar 
Hayvonlar 
Eubacteria 
Archaebacteria 
Protista 
Plantae 
Fungi 
Animalia 
Hujay- 
rasi 
Yadro,orga- 
nellalari 
yo‘q, hujay-
ra devorida 
murein 
kislota bor. 
Yadro, organel-
lalar,hujayra de-
vorida murein 
kislota 
yo‘q,gene-etik 
materialieuk-
ariotlarga yaqin 
Yadrosi 
bor,ayrim 
guruhlari 
ko‘p 
yadroli 
Yadro,vaku-
ola, xloro- 
plastlari bor, 
hujayra devo-
ri selluloza-. 
dan iborat 
Yadroli,hujay-
ra devoiri 
qattiq 
xitin yoki 
selliloza 
Yadrosi 
bor, 
qattiq 
hujayra 
qobig‘i 
bo‘lmaydi 
Tuzi- 
lishi 
Asosan bir hujayrali, ko‘p 
guruhlari (kolonial) 
guruhlari ham uchraydi 
Bir hujay- 
rali va ko‘p 
hujayrali, 
to‘qima- 
lari rivoj-
lanmagan 
Ko‘p hujay-
rali, 
to‘qimalari 
rivojlangan 
Odatda ko‘p 
hujayrali 
mitsyliy. 
Hujayralar 
oralig‘i 
to‘sig‘i yo‘q 
Ko‘p hujay-
rali, to‘qima 
va organlari 
rivojlangan. 
Oziq- 
lanish 
usuli 
Geterotrof, 
avtotrof 
Xemosintezlov- 
chi 
avtotrof, 
gete-rotrof, 
fotosin-tezlovchi 
geterotrof 
Geterotrof, 
fotosintez-
lovchi 
avtotrof 
Avtotrof, 
fotosintez 
Osmotrof, 
geterotrof 
Golozoy 
geterotrof 
Harakat-
lanishi 
Erkin yashaydi 
Erkin yoki 
yopishib 
yashaydi 
Faol harakatlanmaydi 
Ko‘pchiligi 
harakatchan 
Yo‘qorida keltirilgan jadvaldan yirik biologik sistemalarni klassifikatsiya qilish asosan
to‘rt xil belgilarga asoslanganligi ko‘rinib turibdi. Mazkur klassifikatsida Protistalar bilan
boshqa guruhlar o‘rtasidagi farqlar aniq ko‘zga tashlanmaydi. Shunday bo‘lsada o‘simlik va 
hayvonlar dunyosidan yangi Protistlar dunyosini ajratib chiqarilishi botanika va zoologiya 
o‘rganadigan organizmlar o‘rtasiga aniq chegara qoyishga imkon berdi.

---