O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

Individual rivojlanish va o‟sish. 
Urug‘langan yoki partenogenetik tuxumni voyaga 
yetgan organizmga aylanish davri individual rivojlanish, ya‘ni ontogenez deyiladi. Ontogenez 
embrional va postembrional rivojlanishni o‘z ichiga oladi. Embrional rivojlanish davri tuxum 
qoyuvchi hayvonlarda embrionning tuxumdan chiqishi, tirik tug‘uvchilarda esa embrionning ona 
qornidan tug‘ilishi bilan tugaydi. Postembrional rivojlanish hayvonlarda ikki yo‘l bilan boradi. 
Ko‘pchilik hayvonlar, masalan, ayrim bo‘shliqichlilar, halqali va to‘garak chuvalchanglar, 
o‘rgimchaksimonlar, chuchuk suv qisqichbaqasimonlari, ko‘pchilik xordalilar murtagidan 
embrional rivojlanish natijasida voyaga yetgan hayvonning o‘ziga o‘xshash organizm yetishib 
chiqadi. Bunday rivojlanish 
o’zgarishsiz
, ya‘ni 
bevosita rivojlanish
deyiladi. Boshqa hayvonlar 
(dengiz bo‘shliqichlilari, ko‘pchilik halqali chuvalchanglar, dengiz qisqichbaqasimonlari va 
mollyuskalari, qanotli hasharotlar, ninaterililar)da embrional rivojlanish natijasida hosil bo‘lgan 
yosh organizm voyaga yetgan organizmidan tana tuzilishi va hayot tarzi bilan farq qiladi. Yosh 
organizm postembrional davrda bir necha o‘zgarishlardan keyin yetishgan ota-ona organizmiga 
o‘xshash bo‘lib qoladi. Rivojlanishning bu tipi o‘zgarishli bilvosita rivojlanish, ya‘ni 
metamorfoz
deyiladi. 
O‘sish hayvonlar hayotining dastlabki davrlariga to‘g‘ri keladi. Tana qoplag‘ichi 
yumshoq bo‘lgan hayvonlarning o‘sishi bir meyorda boradi. To‘garak chuvalchanglar, 
bo‘g‘imoyoqlilar va boshqa hayvonlarning tanasi o‘sishga to‘sqinlik qiladigan qattiq pust bilan 
qoplangan. Ularning o‘sishi eski qattiq po‘st tashlagandan so‘ng boshlanib, yangi po‘st 
qotganicha davom etaveradi.