O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

 
 
 
20-21-22 MARUZA: MOLLUSKALAR 
(MOLLUSCA)
TIPI
 
(6 SOAT)
 
Tayanch iboralar:
Chiganoq, mantiya, mantiya boshligi, radula, bissus bezlari, ktenidiy 
jabralar, ochiq qon aylanish doirasi, chiarish sifioni, kirish sifoni, paypaslagihlar, osfradiylar, 
marvarid, konxiolin, sadaf, xiton, mantiya egatchasi, myuller lichinkasi, veliger, 
gektokotillashgan. 
Ma’ruzaning rejasi:
1. Molluskalr tipining umumiy tavsifi va klassifikatsiyasi. 
2.
 
Qalqondorlar, ya‘ni xitonlar (Loricata, Polyplacophora) sinfining tavsifi. 
3. Qorioyoqlilar sinfi, tok shilliging tuzilishi, kopayishi va rivojlanishi. 
4. Qorinoyoqlularning xilma-xilligi, ahamiyati va tarqlishi. 
5.Ikkipallilar sinfi, baqachiganoqning tuzilishi, kopayishi va rivojlashi. 
6. Ikkipallalilarning xilma-xilligi, tarqalishi va ahamiyati. 
7. Boshoyoqlilar sinfi<, tuzilishi, kopayishi va rivojlanishi. 
8, Boshoyoqlilarning xilma-xilligi, tarqalishi va ahamiyati. 
9. Molluskalarning filogeneyasi. 
Ma’ruzaning mazmuni:
 
Molluskalar tipining umumiy tavsifi. Molluskalar - xilma-xil tuzilgan eng qadimgi 
hayvonlar. Ko‘pchilik molyuskalar bilaterial simmetriyali. Biroq bir qancha turlari organlarning 
joylanishi o‘zgarishi bilan, assimetrik shaklga kirgan. Molluskalarning tanasi bo‘g‘imlarga 
bo‘linmagan. Faqat tuban tuzilgan molyuskalarda metamerlik tuzilishga xos belgilarni ko‘rish 
mumkin. Tanasi bosh, gavda va oyoq bo‘limidan iborat. Faqat ikki tavaqali molluskalarda bosh 

---

bo‘limi bo‘ lmaydi. Harakatlanish organi - oyoq qorin devoridan hosil bo‘lgan yagona 
o‘simtadan iborat. 
Molluskalar- ikkilamchi tana bo‘shliqli hayvonlar, lekin selom qoldig‘i yurakoldi xaltasi 
(perikard) va jinsiy bezlar bo‘shlig‘idan iborat. Ichki organlar oralig‘i biriktiruvchi to‘qima bilan 
to‘lgan. Tanasi mantiya teri bilan o‘ralgan. Mantiya bilan tanasi oralig‘ida mantiya bo‘shlig‘i 
hosil bo‘ladi. Bu bo‘shliqda jabralar va ayrim sezgi organlari joylashgan. Ayirish, orqa chiqaruv 
va jinsiy bezlar teshigi ham ana shu bo‘shliqqa ochiladi. Mantiya tanasi orqa tomonida chig‘anoq 
hosil qiladi. Ayrim molluskalar chig‘anog‘i reduktsiyaga uchragan. 
Qon aylanish sistemasi ochiq, qoni tomirlarda va lakunlar deb ataluvchi naylar orqali 
oqadi. Yuragi ikki yoki ko‘proq kameralarga bo‘lingan. Nafas olish organlari - ktenidiy jabralar, 
quruqlik va bir qancha chuchuk suv qorinoyoqlilarida o‘pkadan iborat. Ayirish organi halqali 
chuvalchanglar metanefridiylariga o‘xshash bir juft naysimon buyrak, nerv sistemasi tarqoq 
joylashgan nerv tugunlaridan iborat. Tuban molluskalar nerv sistemasi halqum atrofi nerv 
halqasi va unda ketuvchi boylama nerv tolalaridan iborat. Ko‘pchilik molluskalar metamorfoz 
orqali rivojlanadi. Dengiz molluskalari lichinkasi troxofora yoki unga o‘xshash yelkanli lichinka- 
veliger deyiladi. 
Quruqlik molluskalari va ikkilamchi suv molluskalari metamorfozsiz rivojanadi.
Molluskalar tipiga 150000 ga yaqin tur kiradi. Bu tip yonbosh nervlilar va chig‘anoqlilar 
kenja tiplariga ajratiladi.