O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat univ еrsitеti jismoniy madaniyat fakult

Shahsiy va umuiy gigiena qoidalariga rioya qilish 
har insonning o’ziga bo’g’liq 
bo’lib ko’pgina kassaliklarning oldi olinadi.Shahsiy gigienaga terining toza 
tutilishi,terlasni oldini olish,tirnoqlarni toza tutish,sochlarning tozaligiga e’tibor 
berish,kiyim-boshni toza tutish,oyoq kiyimiga e’tibor berish va hakozalar 
kiradi.Terining holati organizmning kassalik qozg’atuvchisi miqroblarga 
bardoshlilik darajasi haqiqa,allergiyaga beriluvchanlikni yoki berilmasligi 
haqida,ichki sekresiya bezlarining holati haqida,yurak qon-tomir sistemasining 
funqsiyasi haqida xulosa chiqatishga imkon beradi.Terining to’gri parvarish 
qilinishi uning shamollash kasalliklari va barvaqt qarishining oldi olinadi.Teri 
yuzasidagi yog’ va ter bezlari ajratmalarini doimo yoq qilib turish zarur.Buning 
uchun ochiq joylarini har kuni,yopiq joylarini esa haftada bir marta sovunlab 
yuvish kerak.Uy haroratida bo’lgan suvga yuvinish kerak:issiq suv terining 
elastikligini kamytiradi,uni qurishtirib qo’yadi,sovuq suv esa yog’ bezlari 
ajratmalarining normal chiqishini izdan chiqaradi,uning chiqish yollarini to’sib 
qo’yadi va husunbuzarlarning paydo bo’lishiga yordam beradi.Tualetga borgandan 
keyin va ovqatlanishdan oldin astoydil yuvinishga hamda boshqa gigienik 
muolajalarni bajarishga organish kerak.Yuvingandan yoki qo’lni yuvgandan keyin 
terini yahshilab artish kerak,chunki terining ho’l qisimlari dag’allashishi va yorilib 
ketishi mumkin.Shahsiy gigiena qoidasi qizlardan va o’g’il bolarardan ularning har 
qaysisida shahsiy sochigi,o’zining tish cho’tkasi va sovuni bo’lishini talab 
etadi.Begonaning kiyim-boshidan va oyoq’ kiyimidan foydalahish nogigienik 

---

208 
hisoblanadi.O’smirlik va o’spirinlik yoshlik vaqtidaterajratishkuchayadi.Ko’pincha 
ter ma’lum vaqtgacha o’tkir va badbo’y xidga ega boladi.O’smirlik vaqtida ba’zan 
oyoqlar kuchli terlaydi,bu ko’pincha yassi oyoq’lik,tor,noq’ulay oyoq kiyish bilan 
bog’liq.Sun’iy toladan to’q’ilgan paypoq’lar kiyish 
ularning 
tez-tez 
almashtirmaslik,yoq’larni muntazam ravishda yuvib turmaslik,ovqatda o’tkir va 
shirin mahsulotlar istemol qilish ham terlashga yordam beradi.Uning badbo’y hidi 
atrofdagilarga seziladi.Bundan tashqari,ter bilan doimiy namlanish va ta’sirlanish 
natijasida terining ustki qavati yumshaydi va qisman o’ladi,bichilish paydo 
boladi,ular orqali teriga kassalik paydo qiluvchi miqroorganizmlar,birinchi 
navbatda yiringli kassaliklarni qo’zg’atuvchi streptokokk,stafilokokk va 
zamburug’lar kiradi.Kuchli yallig’lanish qizarish va bichilish terining ustki 
qavatini zararlantiradi,bu vaqtda qavariqlar,eroziyar,yaralar hosil 
bo’ladi,qichishish,achishish va hatto o’g’riq paydo paydo qiladi.Oyoq’lar 
terlamasligi uchun,tunga ularni sovuq suv bilan sovunlab yuviladi,har kuni toza 
noski yoki chulki kiyiladi va oyoq’ kiyim hamma vaqt quruq,qulay bo’lishi kuzatib 
boriladi.Oyoq’terisini to’g’ri parvarish qilish uchun tarkibida 
yumshatuvchi,tirishtiruvchi,oshlovchi moddalar bo’lgan maxsus vositalardan 
foydalanish mumkin.Oyoq’larni doimiy ravishda kuzatib turish zarur,ana shunda 
medisina yordamiga muhtoj bo’linmaydi.Tirnoqlarni parvarish qilish oson.Qo’l 
tirnoqlari har haftada,yoq’niki esa 2-3haftada olinadi.Agar tirnoqlar noto’g’ri 
kesilsa,ularning o’tkir va yallig’lanish paydo bo’ladi,barmoqning shakli 
hunuklashadi.So’glom soch yumshoq,elastik bo’lib,tabiiy yaltiroqqa ega 
bo’ladi,odamni ko’rkam qiladi.Uning tabiiy xossalarini saqlash,iloji boricha esa 
ularni yahshilash ham muhimdir.Sochlarni parvarish qilshning asosiy vositasi –
ularni yahshilab yuvishdir.Boshni yuvish uchun juda issiq suv yaramaydi,chunki u 
yog’ bezlarining ajralishini kuchaytiradi.Yuvilgandan keyin sochlar sochiq bilan 
artiladi va xona haroratida quritiladi.Fen ko’pincha sochni o’ta quritib yuboradi,bu 
vaqtda ularning uchlari yoyilib ketadi.Soch to’liq qurigandan keyin taraladi.Taroq 
uchlari o’tkir bo’lmasligi kerak,agar u metall taroq’ bo’lsa yanada yaxshi.Agar 
sovuq ob-havoda bosh kiyimsiz yurilsa,teri juda soviydi,yuza tomirlari torayadi va 
sochning oziqlanishi,binobarin,ularing o’sishi ham yomonlashadi.Kiyim-bosh 
qulay,engil va issiq bo’lishi kerak:biror modaning talabiga qarab bu sifatlardan 
biror-biriga e’tiborsiz qarash lozim emas.Qisgda, ayniqsa qattiq sovuqda ham 
engil-elpi yurishga moyil bo’lishsa-da,voyaga etgan qizlar ham,yosh o’spirinlar 
ham issiq ichki kiyishlari zarur.Qishda oyoq kiyim,albatta issiq bo’lishi 
kerak.Oyoq’lar surunkali sovusa tomirlar torayishi paydo boladi va qon yurishi 
qiyinlashadi,natijada yoq’ to’qimalarining oziqlanishi jiddiy izdan chiqadi.Tor 
oyoq kiyim oyoqni siqadi,panjaning shakli ozgaradi,terining ter ajratishga 
moyilligi kuchayadi.Agar tagcharmi rezinka oyoq’ kiyim kiyishga to’gri 
kelsa,unga namatdan patak solish va uning namlanib q’olmasligini muntazam 
ravishda kuzatib turish lozim.Voyaga etgan qizlar va ayollar uchun juda baland 
poshnali oyoq’ kiyim kiyish to’g’ri kelmaydi,chunki barmoqlarga 
tayanish,tovonning noto’g’ri holati ularning shaklini buzishga olib keladi,tayanch 
maydonini va bardoshliligini keskin kamaytiradi.Baland poshnali yoq’ kiyimda 

---

209 
boldir tovon bo’g’imidan oson qayriladi,muvozanat yo’q’oladi.Shahsiy va umumiy 
gigiena qoidalariga riyo qilinmasa kasallik keltirib chiqaruvchi miqroblar 
to’planishiga sabab bo’ladi.