Moliya fanidan ma’ruza matnlari 1-mavzu: Moliyaning mohiyati va funksiyalari Reja: Moliyaning ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati

8-mavzu: Xo‘jalik yurituvchi subektlar 
moliyasi – davlat moliyaviy salohiyatining asosi 
Reja: 
 
1.
 
Davlatning moliyaviy salohiyati va uning xo‘jalik yurituvchi subektlar moliyasi 
bilan o‘zaro bog‘liqligi 
2. Moliyaviy salohiyat o‘sishining omillari 
 
 
 
 
 
1.
 
Davlatning moliyaviy salohiyati va uning xo‘jalik yurituvchi subektlar moliyasi 
bilan o‘zaro bog‘liqligi 
 

---

 
Davlatning moliyaviy salohiyati bozor iqtisodiyoti subekt-lari va aholining pul 
daromadlari va jamg‘armalari asosida shakllanib, o‘zaro bog‘langan quyidagi bo‘g‘inlardan 
tashkil topadi: 

respublika va mahalliy byudjetlar, davlat nobyudjet fondlari byudjetlari; davlat 
kreditlashtirish resurslari; dav-lat (unitar) XYUSlari va davlatning ishtirokidagi XYUSlar mo-
liyasi. Davlatning moliyaviy salohiyati tarkibiga asosiy fondlar, tugallanmagan ishlab chiqarish, 
moddiy aylanma mablag‘lar, uy-ro‘zg‘or mulklari, nomoddiy aktivlar qiymati – inson kapitali 
kiradigan moddiy kapital ko‘rinishidagi milliy boylik hajmi (o‘lchami)ni kiritish mumkin; 

xususiy XYUSlar moliyaviy salohiyati. U aylanmadan tash-qari aktivlar va aylanma 
aktivlarining yig‘indisidan tashkil topa-di. Bu yerda aylanmadan tashqari aktivlar nomoddiy aktivlar, 
asosiy vositalar, tugallanmagan ishlab chiqarish, moddiy boyliklarga daro-madli qo‘yilmalar, uzoq 
muddatli moliyaviy qo‘yilmalar, aylanmadan tashqaridagi boshqa aktivlardan iborat. Shuningdek, bu 
yerda aylanma aktivlarning tarkibiga zaxiralar, debitorlik qarzlari, qisqa mud-datli moliyaviy 
qo‘yilmalar, pul mablag‘lari va boshqa aylanma aktiv-lar kiradi. Xo‘jalik yurituvchi subekt 
(XYUS)larning moliyaviy salohiyati ularning yangi qiymat yaratishdagi qobiliyatiga bog‘liq. Bir xil 
moliyaviy-iqtisodiy qudratga yega bo‘lgan XYUSlar bir-biridan tubdan farq qiluvchi moliyaviy 
natijalarga yerishishi mumkin. Bu mol-mulkdan, ishlab chiqarish-texnologik jarayonlar va kadrlarni 
boshqarish samaradorligiga, menejment malakasiga, tadbirkorlik-ning natijaliligiga, moliyaviy 
resurslar va tashqi qarzlardan oqilona foydalanishga bog‘liq bo‘ladi; 

bank-kredit tizimining moliyaviy salohiyati – kredit re-surslariga bo‘lgan 
iqtisodiyotning yehtiyojlarini qondirish bo‘yicha kredit tashkilotlari aktivlari va real 
imkoniyatlarining yig‘indisi. Juda ko‘pchilik mamlakatlarning bank-kredit tizimi hozirgi paytda 
kengaytirilgan takror ishlab chiqarish jarayonini kredit resurslari bilan ta’minlash imkoniyatiga 
yega yemas. XYUS-larga taqdim yetilayotgan kredit resurslari, asosan, qisqa muddatli 
xarakterga yega. Asosiy kapitalni shakllantirishdagi kreditlar-ning salmog‘i iqtisodiyot 
samaradorligining o‘sishi uchun yetarli yemas; 

sug‘urta fondlarining moliyaviy salohiyati. Bu salohiyat tadbirkorlik risklarini 
pasaytiradigan va jamg‘armalar hamda investitsiyalar o‘sishini ta’minlaydigan pul sug‘urta 
resurslarini shakllantirish bo‘yicha sug‘urtaviy moliyaviy-iqtisodiy imkoniyat-lar yig‘indisining 
amalga oshirilishi orqali namoyon bo‘ladi; 

uy xo‘jaliklarining moliyaviy salohiyati. Bu salohiyat ular-ning jami daromadlari, soliq, 
renta va foiz to‘lovlari, inves-titsion talabning o‘sishiga iste’mol va jamg‘arishning ta’siri orqa-li 
ifodalanadi. 
Hozirgi paytda juda ko‘p mamlakatlarda aholining jamg‘ar-malari, XYUS va 
tashkilotlarning jamg‘armalari singari kengay-tirilgan takror ishlab chiqarish maqsadlari uchun 
to‘liq foydala-nilmayapti.