Юлдашeв А. Сирожиддинов И. Хусаинов М

қиймати деб аталади. Маълум санада амал қилаетган бозор баҳолари 
бўйича асосий воситаларнинг қиймати жорий қиймат деб аталади. Қолдиқ 
қиймат - асосий воситаларнинг бошланғич қиймати ёки жорий қийматидан 
тўпланган амортизация суммасини айириб аниқланган қийматдир. Тугатиш 
қиймати - бу асосий воситаларни тугатишда пайдо бўладиган даромаддан 
тутиш (эксплуатация) харажатларини айиргандан кейинги қийматдир. 
Асосий воситаларнинг эскириши ва эскирган қийматнинг харажатлар 
таркибига 
киритилиши 
асосий 
воситаларнинг 
амортизациясида 
ифодаланади.
Амортизацияни ҳисоблаш усуллари: 
1) қийматни бир текисда ҳисобдан чиқариш усули; 
2) бажарилган ишлар ҳажмига пропорционал равишда амортизацияни 
ҳисоблаш усули (ишлаб чиқариш усули); 

---

129 
3) тезлаштирилган ҳисоблаш усули: 
- сонлар йиғиндиси бўйича қийматни ҳисобдан чиқариш усули; 
- қолдиқни камайтириш (камайиб борувчи қолдиқ) усули. 
Қийматни бир текисда ҳисобдан чиқариш усулида объектнинг 
амортизацияланадиган қиймати унинг хизмат қилиш муддати даври 
мо6айнида бир текисда ҳисобдан чиқарилади. Амортизацияланадиган 
қиймат объектнинг бошланғич қийматидан унинг тугатиш қийматининг 
айирмаси сифатида аниқланади. Амортизация нормаси эса хизмат муддатига 
мутаносиб равишда ҳисоблаблаб чиқилади, масалан хизмат муддати 5 йил 
бўлганда амортизация нормаси 20 фоизга тенг бўлади. 
Бажарилган ишлар ҳажмига пропорционал равишда амортизацияни 
ҳисо6лаш усули (ишла6 чиқариш усули) эскириш эксплуатация 
натижасидир ва уни ҳисоблаш жараёнида вақт рол ўйнамайди деган фикрга 
асосланади . 
Қийматни тезлаштирилган ҳисобдан чиқариш усули асосий 
воситаларнинг эскиришида маънавий эскириш устун туради деган фаразга 
асосланади. Шунинг учун дастлабки йилларда ҳисобланаётган амортизация 
суммаси юқори бўлади ва йил сайин камайиб боради. Амортизация нормаси 
аниқланишини қуйидаги мисолда кўрсатиш мумкин. Юк машинасининг 
тахмин қилинаётган фойдали хизмат муддати 5 йил. Фойдаланиш йиллари 
суммаси - 15 йил (кумулятив сон, 1дан 5гача сонлар йиғиндиси 15га тенг). 
Биринчи йил учун амортизация нормаси 5:15, иккинчи йил учун амортизация 
нормаси 4:15, учинчи йил учун амортиация нормаси 3:15, тўртинчи йил учун 
амортизация нормаси 2:15 ва бешинчи йил учун амортизация нормаси 1:15 
деб олинади. Демак, бешинчи йил учун ҳисобланадиган амортизация 
суммаси биринчи йилдагидан 5 марта камроқ бўлади.