Tibbiyot instituti talabalari uchun

O’yuvchi natriy 
(NaOH) 
va o’yuvchi kaliy
(KOH) toza holda bo’lakchali 
yoki tayoqchasimon shakldagi oqish qattiq modda bo’lib, ular havoda yoyiluvchan, 
suvda osongina eriydi va ko’p qo’llanilishi tufayli ko’pincha zahrlanishning 
sababchisi hisoblanadi. O’yuvchi ishqorlarning o’ldiruvchi dozasi 10-15 ml, 
ko’pincha o’lim birinchi sutkada kuzatiladi. Zaharlanishning 50-foizida o’lim sodir 
bo’lishi ko’zga tashlanadi.
Fenol (karbol kislotasi) bilan zaharlanish
vodorod ionlariga 
parchalanmasdan organizmga butun molekulasi bilan ta’sir ko’rsatadi. Organizmga 
parlarini hidlaganda ovqat hazm qilish trakti, , shuningdek jarohatlanmagan teri 
orqali kiradi.
Fenol mahalliy ta’sir ko’rsatib, to’qimalarni suvsizlantirib, oqsillarni 
uyushtiradi va juda tez so’riladi. Uning ta’sirida gemoglobin o’zgarmasdan qon 
uyushib qoladi. U ko’pincha markaziy nerv sistemasiga kuchli ko’zga tashlanuvchi 
ta’sir ko’rsatadi.
Karbol kislotasini ichki qabul qilishda qizilo’ngach yo’li bo’ylab va 
oshqozonida kuchli og’riq, qusish paydo bo’lib, og’riqni qoldirish ta’siri tufayli 
305

---

og’riq tezlikda to’xtaydi. Biroq zaharli moddaning umumiy ta’sir qilish belgilari 
(qo’zg’alish, tana haroratining pasayishi, talvasalanish, nafas olish va qon 
aylanishining kuchli buzilishi, hushini yo’qotish) tezda kuchayadi. O’tkir hollarda 
birinchi soat ichida ko’pincha o’lim sodir bo’ladi.
Murda yorib ko’rilganda til, xalqum, qizilo’ngach shilliq pardasida oqimtir 
kulrang quruq qattiq qoplamalar kabi xarakterli o’zgarishlar ko’rinib, oshqozoni 
kuchli qisqargan, uning shilliq pardasi zichlashgan, sinuvchan, oqish kulrang tusga 
kirganligi ko’zga tashlanadi. Oshqozonda bo’lgan narsalardan fenolning hidi 
sezilib turadi. Suyuq karbol kislotasining o’ldiruvchi dozasi 10 ml ga yaqinligi 
aniqlangan.
Sud-tibbiyoti amaliyotida fenol birikmalaridan – krezol va lizol bilan 
zaharlanishlar tez-tez uchrab turadi. Ularning asosiy toksik xususiyatlari bu yog’da 
tez eruvchanligi sababli zarralanmagan teri orqali qonga so’rilishlari mumkin.