O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti

ayirboshlash tenglamasida 
ifodalanadi:
 
 
 
M • V = P • Q, 
bu yerda, M – pul miqdori; V – muomaladagi pulning aylanish 
tezligi; P – baholar darajasi; Q – ishlab chiqarilgan tovar va 
xizmatlarning miqdori. 
Tenglamaning chap tomonidagi M • V xaridorlarning jami ishlab 
chiqarilgan tovarni sotib olishga ketgan umumiy sarflarini va pulning 
aylanish tezligini bildirsa, o‗ng tomonidagi P • Q esa, ushbu 
ayirboshlanadigan tovarlar miqdori va baholar darajasini bildiradi. Agar 

---

246 
M • V bir yilda ishlab chiqarilgan tayyor mahsulotlarga sarflangan 
umumiy xarajatlar bo‗lsa, unda u nominal sof milliy mahsulotga (SMM) 
teng bo‗lishi kerak, ya‘ni SMM = P • Q. 
Ayirboshlash tenglamasi funksional bog‗liqliklarni ancha aniq 
tasavvur etishga imkon beradi. Agar pul massasi ortsa yo (R) baholar, yo 
(Q) ishlab chiqarish miqdori o‗zgaradi. 
Klassiklar muomaladagi pulning aylanish tezligi (V) va ishlab 
chiqarilgan mahsulotlar miqdori (Q) pul massasi (M) o‗zgarishiga 
bog‗liq emas, deb hisobla-ganlar. Ularning fikriga ko‗ra, ishlab 
chiqarishning real miqdori davlatning mehnat resurslari holati bilan, 
ishlab chiqarish quvvatlari bilan aniqlanadi, pulning aylanish tezligi esa 
ishchilarga har yili to‗lanadigan ish haqi miqdoriga o‗xshash omillar 
bilan ifodalanadi. 
Monetaristlar juda ko‗p amaliy materiallarga asoslangan holda (bu 
haqida yuqorida aytib o‗tildi) pul taklifi nominal SMM ishlab 
chiqarishda hal qiluvchi omil hisoblanadi, deb xulosa qiladilar.