Fiziologiya so’zi yunoncha bo’lib, tabiiyot ma’nosini bildiradi. XVI asrdan

PASAYGAN ATMOSFERA BOSIMIDA NAFAS OLISH
Aholining ma’lum qismi (baland tog’larda yashaydiganlar, alpinistlar,
parashyutchilar va h.k.) bosim past bo’lgan havoda nafas oladi. Sog’
odamlarning ko’pchiligi 2-2,5 km balandlikka bemalol ko’tarila oladi va nafas
olishga qiynalmaydi. 3-3,5 km balandlikda tashqi nafas kuchayadi va tog’
kasalligi alomatlari namoyon bo’la boshlaydi. Balandlik 4-5 km ga yetganda
ko’pchilik odamlarda tog’ kasalligi rivojlanadi: odam bo’shashadi, rangi oqarib,
nafasi sustlashadi, arterial qon bosimi pasayib ketadi, boshi aylanib, ko’ngli
ayniydi, qusadi. 7 km balandlikda odam hushini yo’qotadi, nafas va qon
aylanishida hayot uchun havfli o’zgarishlar sodir bo’ladi.
Bu o’zgarishlarning barchasi balandlikka ko’tarilish jarayonida nafasga
olinadigan havoda va alveolyar havoda kislorodning parsial bosimi borgan sari
pasayib ketishiga bog’liq. Masalan, 4 km balandlikda kislorodning parsial
bosimi atmosfera havosida 98 mm.s.u. ni, alveolyar havoda 60 mm.s.u. ni
tashkil qiladi. Dengiz sathida bu ko’rsatkichlar 159 va 100 mm.s.u. ga teng.
Alveolyar havoda kislorodning parsial bosimini pasayishi qonni kislorod bbilan
to’yinishini qiyinlashtiradi, qonda oksigemoglobin miqdori kamayib, to’qimalar
kislorod yetishmovchiligi – gipoksiyaga uchraydi.
Uzoq vaqt baland tog’ sharoitida bo’lish kislorod yetishmovchiligiga
moslashish mexanizmlarini ishga soladi. Eritropoez tezlashib, qonda eritrotsitlar
soni ko’payadi va qonning kislorod sig’imi ortadi, o’pka ventilyatsiyasi oshadi,
to’qimalarda oksigemoglobinning parchalanishi teazlashadi, to’qimalarning
massa bbirligiga to’g’ri kelgan kapillyarlar soni ko’payadi, to’qimalarning
ggipoksiyaga chidamliligi ortadi. Turg’un akklimatizatsiyaning rivojlanishi
atmosfera bosimi past bo’lgan sharoitda ham yashash va faol ish bajarish
imkonini beradi.