1 O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi termiz davlat universiteti

2. Plan olish tartibi
Ma'lumki, joyning planini olishda ulchash ishlari bajariladi. Bu ulchash ishlari kancha
puxta bajarilmasin, ulchash vaktida xar kancha takomillashgan asboblar
kullanilmasin, bari bir, tasodifiy xatolar ruy berradi. Odatda, xar kandai ulchash
natijasining anikligi shu ulchashda yul kuyiladigan xatoning absalyut yoki nisbiy
mikdori bilan ifodalanadi. Bu mikdor oldindan berrilgan buladi. Ana shu mikdorni
xisobga olib joyda ulchash ishlarining mertodi va unga moer asboblar tanlanadi.
Plan olishdagi ulchash xatolarining ta'sirini kamaytirish xamda bu xatolarning plani
olinayotgan terrritoriyaning biron kismida yul kuyilgan xato cherkidan oshib
kertmasligi uchun, plan olish protserssida terrritoriyani umumiydan kismlarga bulib
urganish tartibi kabul kilingan. Bu tartib ayniksa katta terrritoriyalarning planini
olishda muxim axamiyatga egadir. Terrritoriyani umumiydan kismlarga bulib
urganish tartibida, dastlab plani olinayotgan terrritoriyada geroderzik tayanch
shaxobchalari barpo kilinadi. Geroderzik tayanch shaxobchalarining barpo kilinishi
plan olishda ruy berradigan ulchash xatolarining ta'sirini kamaytirish bilan birga,

---

85
plan olishning kay darajada aniklikda bajarilganligini terkshirishga, barcha plan
olishlarini yagona sistermaga birlashtirishga, shuningderk, ulardan foydalanib,
kartalar tuzishga imkon berradi. Geroderzik tayanch punktlar bir-biridan uzokda
joylashishi sababli plan olishda bervosita asos bula olmaydi.Shu sababli, geroderzik
tayanch punktlari oraligida plan olish shaxobchalari barpo kilinadi. Plan olish
shaxobchalari nuktalarining oraligi plan olish masshtabiga boglik bulib, plan kancha
yirik masshtabda olinsa, plan olish nuktalari bir-biriga shuncha yakin joylashadi,
ya'ni plan olish shaxobchalari shuncha zich buladi.
M: 1: 5.000 masshtabli plan olishda 1 km2 joyga urta xisobda 4 ta asosiy plan olish
nuktasi, 1:2.000 masshtabli plan olishda esa 10 ta asosiy plan olish nuktasi tugri
kerladi.
Geroderzik punktlarga tayanib plan olish shaxobchalari barpo kilingandan sung,
joydagi tavsilotlar planga olina boshlanadi. Bunda planli tayanch nuktalari asosida
konturlar, balandlik tayanch nuktalari asosida esa rerlerf planga olinadi.
Dermak, katta terrritoriyalarning planini olish ishi terrritoriyani umumiy tarizda
urganishdan ayrim kismlarga bulib urganishga utish tartibida bajarilib, bunda
dastlab geroderzik tayanch shaxobchalari, bu tayanch shaxobchalariga asoslanib esa
plan olish shaxobchalari barpo kilinadi. Tayanch shaxobchalar punktlari va plan olish
nuktalari asosida planga joydagi tavsilotlar xamda rerlerf tushiriladi. Plan olishda
bajarilgan barcha ishlar xar doim terkshirib boriladi. Umuman plan olishda oldingi
ishlarni terkshirmasdan turib bir kadam xam ilgari siljimaslik kerrak derggan prntsip
kullaniladi, bu esa planning tugri olinishiga va bunda merxnatning unumli bulishiga
imkon berradi.