1 O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi termiz davlat universiteti

2. Joydagi tavsilotlarni konturli planga olish usullari
Karta yoki planga joydagi turli -tuman tavsilotlarning konturlari, M: derngiz va
daryolarning kirgok chiziklari, kanallar, yullar, uy va binolar, usimlik va tuprok -
gruntlarning konturlari xamda boshkalar tushiriladi.
Xar kanday kontur kator uzluksiz nuktalardan iborat. Biron konturni plan yoki
kartaga tushirish uchun bu konturning xarakterrli nuktalari (M: egri bugri
konturning burilish nuktalari, uch burchakli konturning uchala uchi, turtburchakli
konturning turtala uchi va boshkalar ) tanlanadi. Sungra bu nuktalarning bir-biriga
nisbatan tutgan urnini aniklab karta yoki planga tushiriladi.Plan yoki kartaga
tushirilgan nuktalar bir-biri bilan tutashtirilib joydagi tavsilotlarning konturlari xosil
kilinadi. Shuning uchun tavsilotlarni planga olish derganda , bu tavsilotlar xarakterrli

---

86
nuktalarining urnini aniklash nazarda tutiladi.

---

87
M: A,B,V,G,D va ER nuktalarni plan olish nuktalari, bu nuktalarni birlashtiruvchi AB,BV,
VG,GD,DER, va ERA chiziklarni tayanch chiziklar derylik Bu nukta va chiziklar yordamida
joydagi tavsilotlar (bog, yul yakka usgan daraxt, soy va boshkalar)ning urnini aniklashda
tugri burchakli koordinatalar, kutbiy koordinatalar, kersishtirish va aylanib chikish usullari
kullaniladi. a) Tugri burchakli koordinatalar usuli. Bu usul bilan plan olishda tugri
burchakli koordinata sistermasini kullanishdan iborat. Bunda ikkita tayanch nuktalarni
birlashtiruvchi tayanch chizik abstsissa uki bu tayanch nuktalaridan biri uk boshi derb
kabul kilinadi.
Abstsissa uki va uning boshiga nisbatan biror nuktaning urnin aniklash uchun abstsissa
ukidan shu nuktaga prerperndikulyar tushiriladi.
M: K. nuktaning urnini aniklash kerrak bulsa, shu nuktaga yakin joylashga tayanch chizik
AB-abstsissa uki va A-nukta uk boshi derb kabul kilinadi.Sungra urni aniklanilayotgan K.-
nuktaga AB abstsissa ukidan LK-perrperndikulyar chikariladi. Shunda LK chizigi K-
nuktaning ordinatasi, AL chizik esa uning abstsissasi buladi. Agar LK va AL chiziklarini
ulchasak K-nuktaning AB abstsissasi ukiga va A nuktaga nisbatan urnini aniklagan
bulamiz. Xuddi shu kabi a-nuktaning urnini Aa1 va Av1 chiziklarini, b -nuktaning urnini
A61 va 616 - chiziklarini, v-nuktaning urnini esa Av1 va v1v chiziklarini ulchab
aniklaniladi. Tugri burchakli koordinata usulini prperndikulyarlar usuli derb xam
yuritiladi. Bu usul tayanch chizikka perrperndikulyar tushirish mumkin bulgan xar kanday
nuktaning urnini aniklashda kullaniladi.