Mavzu: Korrupsiyaga qarshi kurash – fuqarolik jamiyatini rivojlantirishning ustuvor sharti Reja: 1

“Taraqqiyotning «o‘zbek modeli”ni amalga oshirish va zamonaviy davlat
barpo etish borasidagi strategik tamoyillarga biz o‘z ishimizda doimo
suyanamiz. Bu tamoyillar O‘zbekistonda bundan buyon ham siyosiy, iqtisodiy
va ijtimoiy o‘zgarishlarni ta’minlashning mustahkam poydevori hisoblanadi”.
SHavkat Mirziyoev
Makroiqtsodiy barqarorlikii mustahkamlash va Yuqori iqtsodiy o‘sish
sur’atlariii saqlab qolish.
O‘tgan 26 yillik mustaqil taraqqiyot davrida
55

---

iqtsodiyotda ma’muriy-buyruqbozlikka asoslangan boshqaruv tzimidan mutlaqo
voz kdchilib, bozor islohotlari bosqichma-
56

---

bosqich amalga oshirilgani va pul-kredit siyosati puxta o‘ylab olib borilgani
makroiqtisodiy barqarorlikni, iqtisodiyotning Yuqori sur’atlar bilan o‘sishini
inflyasiyani prognoz ko‘rsatkichlari darajasida saqlab qolishni ta’minladi hamda
kichik biznes va xususiy tadbirkorlik, fermerlik harakatini rivojlantirish uchun
keng imkoniyatlar va qulay sharoitlar yaratilishiga xizmat qildi. Ayni vaqtda
mamlakatimiz bosib o‘tgan taraqqiyot yo‘lining chuqur tahlili, bugungi kunda
jahon bozori kon’Yunkturasi keskin o‘zgarib, globallashuv sharoitida raqobat
tobora kuchayib borayotgani davlatimizni yanada barqaror va jadal sur’atlar bilan
rivojlantirish uchun mutlaqo yangicha yondashuv hamda tamoyillarni ishlab
chiqish va ruyobga chiqarishni taqozo etmokda.
SHularni e’tiborga olib, Harakatlar strategiyasining uchinchi yo‘nalishida
makroiqtisodiy barqarorlikni yanada mustahkamlash va Yuqori iqtisodiy o‘sish
sur’atlarini saqlab qolishning quyidagi vazifalari belgilab olindi:
makroiqtsodiy mutanosiblikni saqlash, qabul qilingan o‘rta muddatli dasturlar
asosida tarkibiy va insttutsional o‘zgarishlarni chuqurlashtrish hisobidan yalpi ichki
mahsulotning barqaror Yuqori o‘sish sur’atlarini ta’minlash;
harajatlarning ijtmoiy yo‘naltrilganini saqlab qolgan holda, davlat byudjdtning
barcha darajalarida mutanosiblikni ta’minlash, mahalliy byudjdtlarniig daromad
qismini mustahkamlashga qaratlgan byudjdtlararo munosabatlarni takomillashtrish;
soliq Yukini kamaytrish va soliqqa tortsh tzimini soddalashtrish siyosatni
davom dtrish, soliq ma’muriyatchiligini takomillashtrish
va
tdgishli
rag‘batlantruvchi choralarni kdngaytrish;
ilg‘or xalqaro tajribada qo‘llaniladigan nnstrumdntlardan foydalangan holda,
pul-krddit siyosatni yanada takomillashtrish, shuningddk, valYutani tartbga solishda
zamonaviy bozor mdxanizmlarini bosqichma-bosqich joriy dtsh, milliy valYutaning
barqarorligini ta’minlash;
bank tzimini isloh qilishni chuqurlashtrish va barqarorligini ta’minlash,
banklarning kapitallashuv darajasi va ddpozit bazasini oshirish, ularning moliyaviy
barqarorligi va ishonchliligini mustahkamlash, istqbolli invdsttsiya loyihalari hamda
kichik biznds va xususiy tadbirkorlik sub’dktlarini krdditlashni yanada kdngaytrish;
sug‘urta, lizing va boshqa moliyaviy xizmatlarning hajmini ularning
yangi turlarini joriy qilish va sifatni oshirish hisobidan kdngaytrish, shuningddk,
kapitalni jalb qilish hamda korxona, moliyaviy insttutlar va aholining drkin
rdsurslarini joylashtrishdagi muqobil manba sifatda fond bozorini rivojlantrish;
57

---

xalqaro iqtsodiy hamkorlikni yanada rivojlantrish, jumladan, dtakchi xalqaro
va xorijiy moliyaviy insttutlar bilan aloqalarni kdngaytrish, puxta o‘ylangan tashqi
qarzlar siyosatni amalga oshirishni davom dtrish, jalb qilingan xorijiy invdsttsiya
va krdditlardan samarali foydalanish.
Iqtisodiyotni liberallashtirish sharoitida makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar
hamda valYuta bozori holati ustidan tizimli monitoringni amalga oshirish,
zaruriyat tug‘ilganda, milliy valYuta va ichki bozordagi narxlarning
barqarorligini oshirish. Makroiqtisodiy muvozanatni saqlash va Yuqori iqtisodiy
o‘sish sur’atlarini ta’minlashga yo‘naltirilgan qonunchilikni takomillashtirish
bugungi kunning muhim masalalaridan hisoblanadi.
Ushbu
masalalarni
amalga
oshirish
asnosida Harakatlar 
strategiyasida
tahliliy
ma’lumotnomalarni
tayyorlash,
unda 
iqtisodiyotning Yuqori o‘sish sur’atlarini, shuningdek milliy valYuta va narxlar
darajasining barqarorliginita’minlash nazarda tutilgan. Iqtisodiyotning 
rivojlanishi ko‘p jixatdan milliy valYutaning va ichki bozordagi narxlarning 
barqarorligiga bog‘liqdir. Buning uchun tovar va xizmatlarning iste’mol narxlari
(ta’riflari) o‘zgarishini kuzatish metodikasini takomillashtirish muhim 
vazifalardan biri hisoblanadi. Markaziy bank tomonidan belgilanadigan qayta 
moliyalash stavkasi moliya bozorini tartibga solishning asosiy ko‘rsatkichidir. 
SHu borada, ya’ni moliya bozorlarini
va tijorat
banklarining
investitsiyaviy imkoniyatlarini
barqarorlashtirishuchun
Markaziy bankning
qayta moliyalashtirish stavkalarini belgilash
tizimini takomillashtirish maqsadga muvofiqdir.
Iqtisodiyotda, tovar va xizmatlarni xarid qilishda naqd pulsiz, naqd pul
ko‘rinishidagi hisob-kitoblarni amalga oshirish amaliyoti keng tarqalgan. Ammo
2017 yilgacha ne’matlarni naqd pulsiz ko‘rinishda ayriboshlash amalga
oshirilganda sotuvchilar tomonidan sun’iy ravishda narxlarning oshirib ko‘rsatish
holatlari Yuzaga kelgan. Mazkur holat ikki xil ko‘rinishdagi to‘lovlar o‘rtasidagi
tafovutning bir-biridan keskin farqlanishiga va natijada iste’molchilarning haqli
noroziligiga sabab bo‘lgan. Bu esa, o‘z navbatida, narxlarning bozor qonunlariga
zid bo‘lgan holatda o‘sishiga olib kelgan.
Yuzaga kelayotgan noiqtisodiy kamchiliklarni bartaraf etish bo‘yicha 2017-
2021 yillar davomida nakd pulsiz ko‘rinishda tovar va xizmatlar sotishda sun’iy
Yuqori narxlar o‘rnatganlik uchun javobgarlikni oshirish hamda bozor
mexanizmlarini joriy qilish tartibini ishlab chiqish belgilangan. Ikkinchidan,
mahsulotlar, ishlar va xizmatlarga narxlarni deklaratsiya qilish tartibini
bosqichma-bosqich qisqartirish hamda keyinchalik 2020 yilda uni bekor qilish
vazifasi belgilangan.
Uchinchidan, nakdsiz hisob-kitoblar hajmi va qamrovini oshirish, shu
jumladan iqtisodiyot sohalarida to‘lovlarning zamonaviy elektron shakllarini joriy
etish tadbirkorlik sub’ektlarini rag‘batlantirish,
58

---

shuningdek, bankdan tashqari aylanishini qisqartirish lozim. Buning uchun
aholiga muayyan vaqt davomida belgilangan limit doirasida bank mablag‘lari
hisobidan tovar va xizmatlar uchun to‘lovlarni amalga oshiriщ imkonini beruvchi
kredit kartalarini muomalaga kiritish; bank plastik kartalari orqali hisob
raqamlarga masofadan xizmat ko‘rsatish tizimlaridan («SMS-banking» «Internet-
banking», «Mobil-banking») foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish bank
plastik kartalari orqali jismoniy shaxslarning depozit hisob raqamlarini boshqarish
imkoniyatini kengaytirish; to‘lov terminallaridan foydalanganlik uchun ijara
to‘lovi mikdorini ikki martaga qisqartirish; plastik kartadagi mablag‘larni boshqa
kartaga o‘tkazish bo‘yicha ko‘rsatiladigan xizmatlar uchun tariflarni kamaytirish;
valYuta va soliq nazoratini soddalashtirishni o‘z ichiga olgan elektron tijoratni
rivojlantirishni rag‘batlantirish, plastik kartalar bo‘yicha o‘zaro hisob-kitob qilish
tizimida olinmagan tovar va foydalanilmagan xizmat uchun to‘lovni qaytarishning
tartib- taomillari va texnologiyalarini joriy etishga qaratilgan kompleks chora- tad
birlarni ishlab chiqish ko‘zda tutilgan.
Hech kimga sir emaski, ichki va xalqaro savdoni amalga oshirishda valYuta
kursi asosiy ta’sir ko‘rsatadigan omil sifatida qaraladi. Iqtisodiyotni erkinlashtirish
bosqichida O‘zbekiston Respublikasi valYuta tizimida valYuta munosabatlarini
tartibga solish amaliyotini takomillashtirish borasida qator muammolarning
mavjudligi namoyon bo‘lmoqda. Jumladan, valYutaviy nazorat jarayoniga aslida
nazorat funksiyasiga ega bo‘lmagan tijorat banklarining faol tarzda jalb etilganligi
valYutaviy nazoratning ta’sirchanligi va samaradorligiga, joriy valYuta bozori
likvidlilik darajasining past darajada ekanligi esa, milliy valYutaning nominal
almashuv kursini talab va taklif asosida shakllantirish jarayoniga salbiy ta’sir
qilmoqda.
CHunonchi, valYuta kursi va pariteti o‘rtasida o‘zviy aloqadorlik mavjud
bo‘lib, valYuta kursi nakd va nakdsiz pul aylanmalariga bevosita va bilvosita
ta’sir ko‘rsatadi. Ammo pul tizimining ayrim elementlari rivojlanishda davom
etib, tizimning o‘ziga, iqtisodiyotning holatiga, ayrim davriy oraliqlarda, bevosita
va kuchli ta’sir ko‘rsatadi. Masalan, pullar taklifining keskin oshishi inflyasiya
darajasining o‘sishiga va shuning asosida pul kiymatining pasayishiga olib keladi.
YOki milliy valYutaning real almashuv kursining oshishi mamlakat eksport
salohiyatining pasayishiga va shu tariqa xorijiy valYutalar taklifining kamayishiga
olib kelishi mumkin.
2016 yilda so‘mning hamkor davlatlar va boshqa asosiy xorijiy
valYutalarga nisbatan almashuv kursining qadrsizlanishi mamlakatimiz eksport
qiluvchi korxonalari raqobatdoshligining kuchsizlanishiga sabab bo‘ldi.
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining xorijiy valYutalar va oltin
bilan amalga oshiriladigan svop operatsiyalari hajmini oshirish va milliy
valYutaning nominal almashuv kursini AQSH dollari, evro va
59

---

Yaponiya ienidan tashkil topgan «valYuta savati»ga nisbatan aniqlashni joriy
qilish yo‘li bilan milliy valYuta - so‘mning devalvatsiya sur’atini pasaytirish
lozim.
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki AQSH Federal zahira tizimi,
Evropa Markaziy banki va YAponiya Markaziy banki bilan valYutaviy svop
operatsiyalarini uzluksiz ravishda amalga oshirishni yo‘lga qo‘yishi lozim. Buning
natijasida, birinchidan, joriy valYuta bozorining likvidliligini ta’minlash bilan
bog‘lik bo‘lgan muammolar barham topadi; ikkinchidan, Markaziy bankning
rasmiy xalqaro valYuta zahiralarini boshqarish imkoniyati kengayadi.
SHu borada to‘planib qolgan muammolarni bartaraf etish uchun valYutani
tartibga solishning ilg‘or bozor mexanizmlarini bosqichma- bosqich joriy etish
kun tartibidagi birlamchi masalalardan hisoblanadi. SHuning uchun ham
valYutani tartibga solishning yangicha mexanizmlarini ishlab chiqish va joriy
qilish harakatlar strategiyasida belgilab qo‘yildi. Bu quyidagilar bilan bog‘liq:
valYuta bozoridagi xorijiy valYutaga bo‘lgan talab va taklifdan
kdlib chiqib, bozor mdxanizmini hisobga olgan holda, ichki va tashqi
bozorlarda mahalliy ishlab chnkaruvchilarning raqobatdoshligini
ta’minlovchi va qo‘llab-quvvatlovchi valYuta kursi siyosatni
takomillashtrish;
tadbirkorlik sub’dktlarining o‘z valYuta mablag‘larini drkin tasarruf
dtsh huquqi to‘liq amalga oshirilishini ta’minlash;
har qanday manipulyasiyalarning oldini oladigan mdxanizmlarni
joriy dtgan holda, xorijiy valYutaning birjada drkin muomalada bo‘lishini
ta’minlash;
tjorat banklari tomonidan jalb qilingan va o‘z rdsurslari hisobidan
xorijiy valYutani tdgishli qoidalarga rioya qilgan holda drkin sotsh
tzimnnn joriy qilish;
byudjdtga qo‘shimcha tushumlar, tjorat banklarining joriy krdditlari va
O‘zbdkiston Rdspublikasi Tiklanish va taraqqiyot jamg‘armasining mablag‘lari
hisobidan iqtsodiyotning tayanch tarmoqlarini vaqtnchalik moliyaviy qo‘llab-
quvvatlash chora- larini ko‘rish.
Byudjet mablag‘lari mamlakatning makroiqtisodiy barqarorlikka erishish
yo‘lida Hukumat tomonidan yaqin va uzoq davrlarga mo‘ljallangan davlat
dasturlarini amalga oshirishda muhim ahamiyat kasb etadi.
Davlat byudjetining iqtisodiy kategoriya sifatidagi mohiyati u bajarayotgan
funksiyalarda namoyon bo‘ladi. Uning asosan ikkita funksiyasi mavjud:
taqsimlash; nazorat. Davlat aynan byudjetning taqsimlash funksiyasiga tayanib,
ixtiyoridagi markazlashgan moliya resurslarini shakllantiradi va ularning
yordamida umumdavlat iste’mollarini pul resurslari bilan ta’minlaydi.
Moliyaviy nazorat tizimi sub’ektlar (nazorat qiluvchilar), ob’ektlar (nazorat
kilinuvchilar), nazoratning usul va vositalarini birgalikda
60

---

jamlab, o‘z ichiga oladi. Moliyaviy nazoratning muhim shakllaridan biri - bu
davlat byudjet-moliya nazorati hisoblanadi. Byudjet nazorati orqali davlat va
mahalliy hokimiyat organlari uchun muntazam ravishda tasdiqlangan byudjetning
daromad va harajatlar rejalarining to‘liq va sifatli bajarilishini nazoratga olish,
ularning bajarilishiga ta’sir qiluvchi turli salbiy omillarni aniqlash va ularni
bartaraf etish uchun zudlik bilan zarur chora-tadbirlarni belgilash imkoniyati
yaratiladi.
Davlat mablag‘lari haqidagi ma’lumotlarning shaffofligini ta’minlash, pul-
kredit siyosati vositalarini yanada takomillashtirish, ularning samaradorligini
oshirish, naqd pul muomalasi mexanizmlarini takomillashtirishga qaratilgan
normativ-huquqiy hujjatlar loyihalarini ishlab chiqish bugungi voqelik nuqtai
nazaridan dolzarb bo‘lib kolmokda. Buning uchun davlat mablag‘lari haqidagi
ma’lumotlarni davlat sektorida hisobga olishning xalqaro standartlariga
moslashtirish orqali ularning shaffofligini ta’minlash hamda pul-kredit siyosati
vositalarini yanada takomillashtiriщ, shu jumladan, iqtisodiyotning rivojlanishini
qo‘llab-quvvatlashga yo‘naltirilgan qayta moliyalashtirish stavkasini tartibga
solish mexanizmlarining samaradorligini oshirishni amalga oshirish maqsadga
muvofiq hisoblanadi.
Xalqaro globallashuv jarayonlarining chuqurlashib borayotgani
mamlakatlarning valYuta siyosatiga jiddiy ta’sir ko‘rsatmokda va qator
davlatlarda «golland kasali»ning Yuzaga kelishiga turtki bermoqda.
«Golland kasalligi» tabiiy resurs manbalarining kashf etilishi natijasida mamlakat
sanoatlashuv darajasining pasayib ketishi, davlat milliy valYutasining kuchli
revalvatsiyalanishi va natijada mamlakat eksport tovarlari raqobatdoshligining
sezilarli darajada pasayishini anglatadi. «Golland kasalligi»ga uchragan davlatda
asosiy eksport tovarlarini ishlab chiqarishga asoslangan mamlakat qayta ishlash
sanoatida keskin pasayish Yuz beradi va mamlakatning an’anaviy eksport
tushumlari manbai bo‘lgan qayta ishlash sanoatiga nisbatan kuchli salbiy ta’sir
vujudga keladi. Tabiiy resurslar uchun qulay baholar sharoiti yo‘qolgach,
mamlakatning kuchsizlangan an’anaviy sanoati orqali iqtisodiy barqarorlikni
ta’minlashi ancha og‘ir kechadi.
Yuqoridan ta’kidlangan «kasallik»ning oldini olish uchun Harakatlar
strategiyasida bank faoliyatini tartibga soluvchi zamonaviy tamoyil va
mexanizmlarni joriy qilish, ularning samarali faoliyat ko‘rsatishiga yo‘l
kuymayotgan to‘siqlarni bartaraf etish uchun 2018-2019 yillarga mo‘ljallangan
bank faoliyatini yanada takomillashtirish bo‘yicha chora-tadbirlar, jumladan,
quyidagi vazifalar belgilangan:
bank nazorat bo‘yicha Bazdl qo‘mitasining talablariga asosan,
tjorat banklarining mablag‘lari dtarliligi va likvidliligi darajasi
ko‘rsatkichini qo‘llab- quvvatlash;
boshqaruv va bank tavakkalchiligi tzimi, shu jumladan, xorijdagi
ilg‘or tajribalar asosida tjorat banklarida mdndjmdnt tavakkalchiligi
samaradorligini yanada oshirish;
61

---

tjorat banklari faoliyatga, shu jumladan, krddit siyosatga davlat hokimiyat
organlari tomonidan ma’muriy aralashuvlarning oldini olish va yo‘l kuymaslik;
tjorat banklarining kapitallashuvini oshirish, krddit porfdli miqdorini doimiy
oshirib borish va uning sifatni yaxshilash, invdsttsiyaviy loyihalarni moliyalash hamda
kichik biznds va xususiy tadbirkorlikni krdditlash ko‘lamini yanada oshirish;
banklarga xos bo‘lmagan vazifalarni istsno dtsh bo‘yicha amaliy choralarni ko‘rishni
nazarda tutuvchi dastur loyihasini ishlab chiqish.
Navbatdagi o‘zgarishlar sifatida kreditorlarning huquqlarini himoya qilishni
kuchaytirishga qaratilgan yangi tartiblarni ishlab chiqish belgilangan. Ushbu
tartiblarda qarzdorning moliyaviy ahvoli to‘g‘risidagi axborotni har qanday
kreditorga uning yozma so‘rovi olingan vaqtdan boshlab 10 kun ichida takdim
etish hamda kreditorga qarzdorni bankrot deb topish to‘g‘risidagi qarorga e’tiroz
bildirish huquqini berish masalasi kiritilmokda. Ushbu tartiblarning hayotga tatbiq
etilishi asnosida sanatsiya rejasi bilan rozi bo‘lmagan kreditorlarning huquqlarini
himoya qilishni yanada kuchaytirish, bankrotlik holatlaridan tikilgan mablag‘larni
qaytarish darajasini oshirish, «Biznes Yuritish» hisobotida O‘zbekiston
Respublikasining reytingini yaxshilash imkoni yaratiladi.
Banklarning umumiy kapitali va depozit bazasining yanada
mustahkamlanishi ularning iqtisodiyotdagi ishlab chiqarish jarayonlarini
moliyaviy qo‘llab-quvvatlash, investitsion faollikni rag‘batlantirishni ichki
manbalar hisobidan amalga oshirish imkoniyatlarini kengaytirib, bank tizimi
aktivlarining sifat hamda mikdor jihatdan oshishiga olib keladi. Mijozlarga
ko‘rsatilayotgan bank xizmatlari sifatini tubdan yaxshilash, xususan,
omonatlarning yangi va mijozlar talablariga mos jozibador turlarini joriy etish
tijorat banklarini moliyaviy resurslar bilan ta’minlashning eng qulay vositasi
hisoblanadi.
SHularni hisobga olib, kapitalni jalb qilish hamda korxonalar, moliyaviy
institutlar va aholining erkin mablag‘larini joylashtirishning muqobil manbai
sifatida moliya bozorini rivojlantirishga qaratilgan O‘zbekiston Respublikasi
moliya bozorini o‘rta muddatli va o‘zoq muddatli istiqbolda rivojlantirish
konsepsiyasini ishlab chiqish maqs ad ga muvofiq hisoblanadi.
Moliya bozorini rivojlantirish konsepsiyasini yaratish va bu bo‘yicha
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori loyihasida quyidagilarning aks
etishi rejalashtirilgan:
mustahkam moliyaviy insttutlar (banklar, sug‘urta
kompaniyalari, yirik davlat kompaniyalari, aksiyadorlik jamiyatlari)ga
qimmatli qog‘ozlar (obligatsiyalar, vdksdllar va boshqalar) chiqarishga
ruxsat bdrish;
qimmatli qog‘ozlar bozorini muvofiqlashtrish bo‘yicha vakolatli
organning moliya bozorining zamonaviy vositalarini joriy
62

---

qilinishdagi rolini kuchaytirish, ya’ni mazkur organni nazorat organi
sifatida emas, balki qimmatli qog‘ozlar bozori ishtirokchilarining huquq
va qonuniy manfaatlarini himoya qiluvchi organ sifatidagi faoliyati
samaradorligini oshirish;
qimmatli qog‘ozlarni dastlabki va qo‘shimcha dmissiya qilishni davlat
ro‘yxatdan o‘tkazish tartbini soddalashtrish;
sug‘urta va boshqa moliyaviy xizmatlarning yangi shakllarini joriy qilish,
sug‘urta va boshqa turdagi moliyaviy xizmatlarning hajmini kdngaytrish;
alohida milliy korxonalar aksiyalarining xorijiy nufuzli fond birjalarida dastlabki
tarzda joylashtrilishiga drishish (IRO), ularning xorijiy kapital bozoriga chiqishini
ta’minlash.
Mamlakatmizning hozirgi qimmatli qog‘ozlar bozorida birlamchi dmissiyalar
ustunlik qilmoqda. Ikkilamchi fond bozorining rivojlanishi, dng avvalo, qimmatli
qog‘ozlar likvidligini oshirish uchun bozorning tashkil dtlishini takomillashtrish,
qimmatli qog‘ozlarning muomala qilishi va ularga xizmat ko‘rsatsh tzimida chiqimlar
va harajatlarni kamaytrishga yordam bdrish, bozorning axborot jihatdan ochiqligini
kuchaytrish kdrak bo‘ladi.
Ikkilamchi qimmatli qog‘ozlar bozorining rivojlanishidagi muammolarning hal
qilinishi qimmatli qog‘ozlar bozorining yanada rivojlanishiga va investorlar
ishonchining mustahkamlanishiga olib keladi.
Tarmoqlar va mintaqalarni barqaror rivojlantirish hisobidan ijtimoiy
muammolarning hal etilishini ta’minlovchi mahalliy byudjetlarning daromad
manbaini kengaytirish, o‘z-o‘zidan mahalliy hokimiyatning turli xildagi ijtimoiy-
ikgisodiy tadbirlarni amalga oshirish imkoniyatini kengaytiradi. Ammo shuni
esdan chikarmaslik kerakki, mahalliy byudjetning cheklanganligi undan
xo‘jasizlarcha foydalanish mumkin, degani emas. SHuning uchun yaqin
istiqbolda byudjet harajatlarini yanada optimallashtirish, shahar va tumanlarning
subvensiyalanishini kamaytirish, fiskal nomarkazlashtirish jarayonlarini
chuqurlashtirishga qaratilgan normativ-huquqiy hujjatlar loyihalarini ishlab
chiqish taqozo etiladi.
Ushbu hujjatlarning kuchga kirishi okibatida byudjet harajatlarini yanada
optimallashtirish, mahalliy byudjetlar tasarrufida qoladigan soliqlar va majburiy
to‘lovlarning ro‘yxati va miqdorini qayta ko‘rib chiqish orqali shahar va
tumanlarning subvensiyalanishini kamaytirish hamda mahalliy davlat hokimiyati
organlarining mintaqalar mablag‘larini boshqarish bo‘yicha mustaqilligini
oshirgan holda, fiskal nomarkazlashtirish jarayonlarini chuqurlashtirish imkoni
yaratiladi.
Harakatlar strategiyasida ko‘tarilgan yana bir muhim masala - bu soliq
ma’murchiligi sifati va samaradorligini yaxshilashdan iboratdir. Ushbu
63

---

masalani hal etiщ uchun quyidagi vazifalarni amalga oshirish maqsadga muvofiq
hisoblanadi:
soliq qonunchiligini tanqidiy o‘rganish va tahlil qilish, huquqni qo‘llashda
ortqcha va murakkab normalarni bartaraf dtsh, soliqqa tortsh bazasini hisoblash
jarayonini soddalashtrish, yagona bazadan undiriladigan soliq va boshqa majburiy
to‘lovlarni unifikatsiya qilish, shuningddk, soliq qonunchiligi barqarorligini
ta’minlashga qaratlgan taklioar tayyorlash;
soliq Yukini, xususan: yakka tartbdagi tadbirkorlardan undiriladigan qaty
bdlgilangan soliq mikdorini, shu jumladan, faoliyat ko‘rsatsh (masalan, uzoq va borish
qiyin bo‘lgan) joylarini hisobga olgan holda, qayta ko‘rib chiqish; yirik korxonalar
uchun soliq Yukini maqbullashtrish hisobidan uni izchil pasaytrish bo‘yicha taklioar
tayyorlash.
Iqtisodiyotda optimal soliq Yuki darajasini amalda ushlab turish orqali soliq
to‘lovchilarning iqtisodiy faolligini oshirishga, ishlab chiqarish jarayonini
rivojlantirishga, bu orqali esa mamlakatda iqtisodiy o‘sishni ta’minlashga erishish
mumkin.
Bugungi globallashuv jarayonlari jadallashayotgan sharoitda
mamlakat iqtisodiyotining Yuqori sur’atlarda o‘zgarishiga ta’sir
ko‘rsatadigan sohalardan yana biri - bu xalqaro iqtisodiy hamkorlikni
yanada rivojlantirish, xalqaro moliya bozori institutlari bilan aloqalarni
kengaytirishni talab etadi.
Etakchi xalqaro va chet el moliyaviy institutlari bilan alokalarni
kengaytirish orqali:
xalqaro moliyaviy institutlar pul mablag‘larini jalb qilish orqali
moliyalashtiriladigan investitsiyaviy loyihalarning o‘z vaqtida amalga
oshirilishini ta’minlash, shu jumladan:
2020 yillar davomida 27 ta loyihani amalga oshirish uchun
Jahon banki krdditlarini jalb dtsh;
2019 yillar davomida 20 ta loyihani amalga oshirish uchun
Osiyo taraqqiyot banki krdditlarini jalb qilish.
Islom taraqqiyot bankining 1 milliard dollardan kam bo‘lmagan
mikdordagi krdditlarini jalb qilishni ko‘zda tutadigan invdsttsiyaviy
loyihalarni amalga oshirish masalasini ishlab chiqish orqali 2017-2019 yillar
davomida O‘zbdkiston Rdspublikasi va Islom taraqqiyot banki o‘rtasidagi
xdmkorlikni kdngaytrish.
Ustuvor ijtimoiy-iqtisodiy, infratuzilmaviy va boshqa loyihalarni
amalga oshirishga qaratilgan chet el hukumat tashkilotlarining (Xitoy
eksport-import banki, Koreya eksport- import banki, EDCF Fondi, YApon
xalqaro hamkorlik agentligi (JISA), Koreya xalqaro hamkorlik agentligi
(KOISA), Germaniya xalqaro hamkorlik jamiyati (GIZ) SHveysariya
taraqqiyot va hamkorlik agentligi (SHTHA), Fransiya taraqqiyot agentligi
(FTA), Evropa hamkorlik komissiyalari va hokazo) imtiyozli kredit hamda
64

---

grant mablag‘larini jalb qilish imkonining yaratilishi harakatlar
strategiyasida keltirib o‘tilgan.
SHuningdek, etakchi xalqaro va chet el moliyaviy institutlari bilan
o‘zaro hamkorlik aloqalarini yanada rivojlantirish, jalb qilinayotgan tashqi
sarmoya bo‘yicha Yuzaga keladigan harajatlarni kamaytirish maqsadida
O‘zbekistonning kredit reytingini yaxshilash hamda Yuqori suveren reyting
ko‘rsatkichlariga erishish maqsadida etakchi xalqaro reyting va sug‘urta
agentliklari (S&R, FITSN, MOODY’S va hokazo) bilan uchrashuv va
davra suhbatlarini muntazam ravishda o‘tkazib borish lozim.
Harakatlar strategiyasidan o‘rin olgan chora-tadbirlarni amalga oshiriщ
uchun quyidagi sarf-harajatlarning qilinishi rejalashtirilgan:
2017-2021 yillarda umumiy qiymati 40 milliard AQSH dollar i
miqdoridagi 649 ta investitsiya loyihasini nazarda tuguvchi tarmoq dasturlarini
ruyobga chiqarish rejalashtirilmoqda. Natijada keyingi 5 yilda sanoat
mahsulotini ishlab chiqarish 1,5 barobar, uning yalpi ichki mahsulotdagi ulushi
33,6 foizdan 36 foizga, qayta ishlash tarmog‘i ulushi 80 foizdan 85 foizga
oshadi. Jami harajatlar uchun 37 687,8 milliard so‘m va 8 349,3 million AQSH
dollari ajratiladi.