2-Mavzu: VII asrdan XIV asrning birinchi yarmigacha O`rta Osiyoda tarbiya,maktab va pedagogik fikrlar. Sharq uyg’onish davrida pedagogik fikrlarning rivojlanishi. Sharq uyg’onish davrida ta’limiy-axloqiy fikrlar rivoji

 
Al-Xorazmiy (783-850) Jaxon matematika faning buyuk namoyandasi 
Muxammad Ibn Muso al- Xorazmiy taxminan 783y. Xorazmda tugiladi.
 
U boshlagich ma’lumotni uz uyida otasidan olgan. CHunki uning otasi 
ukimishli bulgan. Kadimiy diniy urf-odatlarni, yerli xalk yozuvlarini bilgan.Diniy 
va ilmiy adabiyotlardan xabordor bulgan.SHuning uchun Al-Xorazmiy matematika 
bilan juda birilib shugullangan. SHu soxaga iod barcha asarlarni kunt bilan 
urgangan. U arab, fors, yunon tillarini xam urganib, bu tilda yaratilgan asarlarni 
xam ukiy olish kobiliyatiga egabulgan.U «Al jabr va al-mukobala» asari bilan 
matematika fanini rivojlantirildi xamda amalda kullash usullarini bayon etdi. 
«Al-jabr» keyinchalik matematikaning aloxida bulimiga aylandi va «algebra» deb 
ataladigan buldi. 
Xorazmiyning matematikaga oid ikkinchi kitobi «Xind arifmetikasi xakida 
kitob» bulib, ular unlik sistemasi rakamlariga bagishlangan. 
Xorazmiy xindlarning falakiyot jadvallarini taxlil etib, «Xorazmiy ziji» nomi bilan 
mashxur astranomik jadvallar tuzdi. Shuningdek olim «Er satxini ulchash», 
«Kuyosh soati tugrisida», «Yaxudiylar tarixi va ularning bayramlarini belgilash» 
kabi asarlari bilan fan soxasiga juda katta xissa kushdi. 
Bular ma’rifiy-tarbiyashunoslik jixatidan xam xozirgi kunda axamiyatga 
molikdir. 
Al-Xorazmiy bilish nazariyasiga muxim xissa kushdi. U birinchilardan 
bulib, sinov kuzatish va sinov metodlariga asos soldi. 
U birinchi marta insonlar urtasidagi munosabatlarni matematik shakllarda 
ifodaladi. 
Xulosa kilib aytganda, al-Xorazmiy yevropa sharkda falakiyot va 
matematika soxasida yangi davr ochdi. Xindlarning unlik rakamlari Xorazmiy 
tufayli «Arab rakamlari» nomi bilan butun dunyoga yoyildi. 
Xorazmiyning falakiyot va geodeziyaga oid kuzatishlari geografiyaga oid asarlari, 
u chizgan yer xaritasi xam shark va garbolimlari uchun tekshirish, kuzatish 
ishlarini olib borishda muxim kullanma bulib xizmat kildi. 
Xullas, al-Xorazmiy ilmiy bilim, ta’lim metodlari, ilm-fanga kushgan xissasi bilan 
insonni akliy kamolga yetkazishda, ta’lim-tarbiyada uz urniga ega bulgan buyuk 
allomadir. 

---

.
Abu Nasr Forobiy (873-950).Forobiy 873 yilda Sirdaryoning Forob

degan 
joyida tugiladi. U boshlangich ma’lumotni uz yurtida oladi. 5 yoshdan u Yozish 
va ukishni bilar edi. U yoshligidanok urta asr fanlarini chukur urganadi. U ilmiy 
malakasini takomillashtirish maksadida 10 yoshidan SHosh, Samarkand va 
Buxoroga kelib ta’lim oladi. 
Lekin bu joylar uning ilmga bulgan chankokligini koniktirmaydi. U 
Eronning Ray, Xamadon shaxarlarida buladi. 
U umrining 40 yildan ortigini Bogdodda utkazadi.
Forobiy anik fanlar: ilmi nujum, riyoziyot, musika, tabobat fanlariga 
kizikadi. Lekin u kuprok falsafa ilmi bilan shugullanadi. 
Tarixiy manbalarga kura u Buxoroda bulgan kezlarida Buxoro amiri Mansur 
ibn Nux Somoniyning iltimosiga kura falsafiy asar «At-taxlimiy» asarini yozadi. 
SHu asari tufayli «Muallim assoniy» (ikkinchi muallim) lakabi bilan mashxur 
buladi. 
Olim 70 dan ortik tilda suzlasha olgan. U 160 dan ortik asarlar yozgan. 
Bizgacha 40 ga yakini yetib kelgan xolos. 
Forobiy asarlarining mazmuniga karab 7 ta katta guruxga bulib chikishimiz 
mumkin. Ana shu turkumlash jarayonidagi eng muxim bulimi tarbiya masalasiga 
bagishlangan yettinchi kismidir. 
U ta’lim-tarbiyaga oid, «Baxt saodatga eltuvchi yullari xakida risola», «Fozil 
odamlar shaxri», «Fazilatli xulklar», «SHaxarni urganish xakida» kabi asarlar 
yaratgan. 
Olimning yukorida biz tilga olgan asarlari butun jaxon ziyolilari tomonidan 
xakli ravishda yuksak baxolangandir. 
Forobiyning asarlari arab tilidan dunyoning tillariga rus, ingliz, ispan, frantsuz, 
uzbek tillariga tarjima kilingan. 
Forobiy nixoyatda buyuk olim va mutafakkir edi. CHunonchi, uning asarlarini 
urganish shuni kursatadiki, uz ilmiy karashlari bilan yangi davrga darcha ocha 
bilgan va zamondoshlaridan bir necha asr olga ketgan. 
Forobiyning kuyidagi pedagogik karashlari yoshlarga muxim manba bulib xizmat 
kiladi. 
Forobiy birinchi bulib ta’lim va tarbiyaga ta’rif bergan olimdir. 
1.Ta’lim-suz va urganish bilangina amalga oshiriladi. 
2.Tarbiya-esa amaliyot, ish-tajriba bilan, ya’ni shu yul orkali amalga oshiriladi, 
deydi. 
3.Xar kimki ilm, xikmatni desa, uni yoshligidan boshlasin, suzining ustidan 
chiksin, yomon ishlardan saklanadigan bulsin, xiyonat, makr va xiylalardan uzok 
bulsin, diyonatli bulsin, ilm va axli ilmdan mol-dunyosini ayamasin. 
4.Inson yaxshi tarbiya kurmagan va turmushda yaxshi tarbiya orttirmagan bulsa, u 
kup narsalarni nazarga ilmay va ulardan jirkanadi.bunday narsalar unga nourin 
bulib kuringan narsalar zaruriy bulib chikadi. 
5.Ma’lumki, inson xech kachon tugilganda yaxshi yoki yomon bulib tugilmaydi… 
Birok xar bir kishida biron bir fazilatga yoki kabixlikka mayl, kobiliyat buladi va 
shu fazilatlarni 2 turga buladi. 
1.Fikriy 
fazilat 
2.Xulkiy 

---

Fikriy fazilat akliy kuvvatga kirib, akllilik, donolik faxm-farosatlilik zexnlilikdan 
iborat. 
Xulkiy fazilat-intiluvchi kuvvatga kirib iffat,. Injoat, saxiylik va adolatlilikni uz 
ichiga oladi. Yomon fazilatlar razillikdir. 
Xulosa kilib aytganda, Forobiyning yukoridagi ta’lim-tarbiyaga oid kontseptsiyasi 
shaxsni komil inson kilib tarbiyalashda muxim rol uynaydi.