O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomli toshkent davlat pedagogika universiteti sh. A. Do‘stmuhamedova, X. A. Tillashayxova

Kichik maktab yoshidagi bolalarda intellektual va axloqiy hislar, o‘rtoqlik, 
do‘stlik hislari katta o‘rin ola boshlaydi. Vatanparvarlik, vijdoniy burch hissi 
va shu kabi hislar paydo bo‘ladi va rivojlanadi. 
Axloqiy hislarning rivojlanishiga jamoaviy ishlar, o‘qish mazmuni, turli jamoat 
tashkilotlari va shubhasiz o‘qituvchining shaxsiy namunasi ta’sir ko‘rsatadi. 
O‘qishning boshida aynan shu o‘qituvchi shaxsi kichik maktab yoshidagi 
o‘quvchining juda ko‘p axloqiy hislarining rivojlanishini belgilab beradi. Birinchi 
vaqtlarda o‘quvchi sinf jamoasi bilan o‘qituvchisi orqaligina bog‘langan bo‘ladi. 
O‘qituvchi bola uchun barcha diqqat-e’tibori va hislari qaratilingan markaziy 
figura bo‘lib hisoblanadi. Bilimli, mahoratli, bolalarni sevuvchi pedagog 
o‘qishning keyingi bosqichlarida ham o‘quvchilarining o‘ziga bo‘lgan shunday 
munosabatini saqlab qoladi. Lekin keyinchalik bu muhabbat,bog‘liqlik ustozi va 
sinf jamosi, o‘rtoqlari, do‘stlari o‘rtasida bo‘linadi. Shunga qaramasdan 
boshlang‘ich sinf o‘quvchisi uchun o‘qituvchi asosiy avtoritet hisoblanadi. U 
o‘qituvchisi haqida uyida jo‘shib va hurmat bilan gapiradi. O‘qituvining ta’siri 

---

113 
ostida asta-sekinlik bilan o‘quv, mehnat va o‘yin faoliyatlarida har bir sinfdoshi 
uchun tashvishlanish, jamoa (kollektivizm) hissi paydo bo‘ladi. Bu esa bolalardagi 
o‘rtoqlik hissining rivojlanishiga zamin bo‘ladi.S Cuhbatdosh emotsional xolatini 
farqlash, tengdoshlar orasidagi tanqidga ta’sirchanlik darajasi ortadi.uh Bolalar 
o‘qishda past o‘zlashtirayotgan o‘rtoqlariga yordam berishga harakat qiladilar. Bu 
motivlar shunchalik chuqur va kuchli bo‘ladiki, ular maqsadlariga erishish uchun 
juda ko‘p qiyinchiliklarni: o‘zlashtirmayotgan o‘rtog‘ining dangasaligi, o‘zining 
darslarini tayyorlashga tezroq ulgurishi, ba’zan esa hatto ota-onalarning 
qarshiliklarini ham yengishi kerak. Bunday vaziyatlarda bolada shakllanayotgan 
ma’suliyat hissi qiyinchiliklarni yengishga va o‘z ishini muvaffaqiyatli bajarishiga 
yordam beradi.
Birinchi sinfda o‘quvchi o‘qituvchisinng tanbehlari o‘rtoqlarining oldida yoki 
o‘ziga yolg‘iz berilganiga e’tibor bermasa, ikkinchi sinfda o‘rtoqlari oldida 
berilgan tanbehlardan uyaladigan bo‘lib qolishi bolaning o‘zini jamoa a’zosi 
sifatida to‘liq his etayotganidan va o‘rtoqlari uni hurmat qilishlarini istayotganidan 
dalolat beradi