E nerge t ikas I a. I. Karshibayev

Misol 5.3. 
TM 630 – 6/0,4 630 kVA quvvatli transformator aktiv 
quvvati kompensatsiyalashgacha P=450 kVt va reaktiv quvvati esa 
Q
DK
=400 kVar ga teng. Transformatorning ulanuvchi kabel liniyasi va 
yuklamasi R=0,19 Om qarshillikka ega.
Kompensatsiyalashgacha 
transformatorning 
to‗liq 
yuklamasi 
quyidagiga teng: 

---

273 
2
2
2
2
450
400
602
DK
DK
S
P
Q





kVA 
Liniyadagi tok kuchi: 
2
2
3
602*10
915, 7
1, 73*380
3
DK
DK
ном
P
Q
I
А
U




Liniyadagi aktiv quvvat isrofi: 
2
2
2
2
6
2
2
450
400
(
) *10 *0, 019
48
380
DK
DK
ном
P
Q
P
R
кВт
U






Kompensatsiyalovchi qurilmani ulagandan keyin kondensator 
batareyasining quvvati 
300
KK
Q
кВар

ga tengligidan transformatorning 
to‗liq quvvati quyidagiga teng: 
2
2
2
2
(
)
450
(400 300)
460
ПК
DK
KK
S
P
Q
Q
кВА







Liniyadan oqayotgan tok kuchi: 
2
2
2
2
3
(
)
450
100 *10
700
1, 73*380
3
DK
KK
ПК
ном
P
Q
Q
I
А
U






Liniyadagi aktiv isrof: 
2
2
6
2
(450
100 ) *10
*0, 019
28
380
ПК
P
кВт




Shunday qilib, kompensatsiya qurilmasi ishlatilganda liniyadagi aktiv 
isrof quyidagiga teng: 
48 28 20
DK
ПК
P
P
P
кВт
  

  
Transformator ishlayotgan vaqtida energiyani tejash quyidagicha 
topiladi: 
,
*
r
r
W
Pt кВт с

 
Kompensatsiyalovchi qurilma ishlatilganda liniyadagi tok kuchi 24 % 
ga kamayadi, transformatorning to‗liq yuklamasi esa 602 kVA dan 460,9 
kVA gacha kamayadi. Ushbu transformatorda qo‗shimcha aktiv quvvat 
yuklash mumkin. 
2
2
2
2
630
100
450 172
K
Tном
ПК
P
S
Q
P
кВт


 




---

274 
5.4. Elektr yuritmasida elektr energiya tejamkorligining texnik 
vositalari va usullari. 
Ishchi mexanizmli elektr yuritmalarning tizimlari ishlab chiqarilgan 
elektr energiyasidan 55–60 % gacha iste‘mol qiladi. Elektr dvigatellar 
ventilyatorlarni, kompressorlarni, nasoslarni va boshqa ishlatiladigan 
jihozlarni harakatga keltirish uchun xizmat qiladi. Elektr yuritmali 
tizimlarda elektr energiya isrofining darajasi yetarlicha yuqori va 20–40 % 
ga teng.
Bugungi kunda elektronikaning rivojlanishida ED parametrlarini 
rostlash tizimlari qo‗llab chiqarilmoqda. Bu esa elektr energiya isrofini 
minimallashtiradi. 
Rostlanuvchi 
va 
rostlanmaydigan 
elektr 
yuritmalarda 
elektr 
tejamkorlikning texnik vositalari va usullarini ko‗rib chiqamiz.