E nerge t ikas I a. I. Karshibayev

Δ
Δ
, (5.3)
 
Bu yerda: 
Δ
P’
x
= k
i.o‘.
ΔQ
x
– 
salt yurishdagi keltirilgan aktiv quvvat 
isrofi, kVt; 
k
i.o‘.
– 
isrof o‗zgarishi koeffitsienti yoki reaktiv quvvatning 
iqtisodiy ekvivalenti, ya‘ni ta`minot manbasidan transformatorgacha aktiv 
isrofni xarakterlaydi, kVt/kVar (
k
i.o‘.
 
isrof o‗zgarishi koeffitsienti jadval 4.1 
da keltirilgan); 
ΔQ
x
 = 
S
T.nom
I
x
/100 % 
– salt yurishda reaktiv quvvat isrofi, 
kVar; 
Δ
P’
k
= 
Δ
P
k
+k
i.o‘.
ΔQ
k
– qisqa tutashuvda keltirilgan aktiv quvvat 
isrofi, kVt;
ΔQ
k
 = 
S
T.nom
u
x
/100 % - 
iste‘molchi transformatorining reaktiv 
quvvat isrofi, kVar. 
5.1-Jadval
Aktiv isrofning o‘zgarish koeffitsienti 
Elektr ta`minoti tizimlari va 
transformatorlarning xarakteristikasi 
k
i.o‘.
, 
kVt/kvar 
Energiya 
tizimlarining 
maksimum ishlash 
soatida 
Energiya 
tizimlarining 
minimum
ishlash soatida 
Elektr stantsiya shinasidan to‗g‗ridan-
to‗g‗ri transformatorlarga uzatiladi 
0,02 
0,02 
Elektr stantsiyadan generator 
kuchlanishiga tarmoq transformatori 
ulanadi 
0,07 
0,04 
Tarmoqdan 110/35/10 kV pasaytiruvchi 
transformatoriga ulanadi 
0,1 
0,06 
Tarmoqdan 6-10/0,4 kV pasaytiruvchi 
transformatoriga ulanadi
0,15 
0,1 
Elektr energiyaning keltirilgan isrofi elektr ta`minoti tizimlari, 
elementlari va transformatorlardagi elektr energiya isrofining hisobi 
iste`molchi transformatorining reaktiv quvvatiga bog‗liq: 
2
'
'
'
x
n
ю
K
иш
W
P T
k
P
T

 

Δ
(5.4) 
Bir qancha transformatorli sex transformator podstantsiyalarining 
to‗g‗ri iqtisodiy ish rejimi asosida bir nechta transformator ishlash 
jarayonida elektr energiya isrofining minimumi aniqlanadi.

---

264 
Podstantsiyalarda jihozlangan bir xil quvvatli, bir turga oid 
transformatorlar, bir vaqtda ishga tushiriladigan transformatorlar quyidagi 
sharoitlarda aniqlanadi: 
a)
(n+1) - chi transformatorni ulash yuklamasi oshganda, muvofiq 
ravishda ishlayotgan transformatorning yuklama koeffitsienti quyidagi 
ifoda orqali topiladi:
1
x
ИП
x
Ю
k
ИП
k
P
k
Q
n
k
n
P
k
Q
 



 

, (5.5) 
b)
Yuklama kamayishida mos holda bitta transformator 
o‗chiriladi, ishlayotgan transformatorlarning yuklama koeffitsienti esa
quyidagi ifoda orqali topiladi: 
1
x
ИП
x
Ю
k
ИП
k
P
k
Q
n
k
n
P
k
Q
 



 

, (5.6) 
Bu yerda, n – ishlayotgan transformatorlar soni. 
Ayni vaqtda podstantsiyadagi ikki va undan ortiq transformatorlarning 
turli xil quvvatida transformatorlarning yuklama quvvatining isrofiga mos 
ravishda egri chiziqli grafigi quriladi. Ushbu egrilikni qurish uchun 
keltirilgan quvvat isrofi quyidagi ifoda orqali aniqlanadi: 
2
. .
. .
1
(
)
(
) .
x
и ў
x
k
и ў
x
ю
P
n
P
k
Q
P
k
Q k
n
  



 


(5.7)
Ushbu egrilik bo‗yicha podstantsiya yuklamasiga bog‗liqligi 
transformatorlarning oqilona (optimal) ishlash rejimi deb topiladi, ya‘ni 
qo‗shimcha transformatorni yoki transformatorlardan birining kirishiga 
ulanadi.
Misol 5.1. 
Podstantsiyada uchta TM tipli quvvati 630 kV*A dan, 
U
=10 
ном
кВ
li transformator o‗rnatilgan. Transformatorlarning parametrlari: 
1560
;
x
P
Вт
 
7600
;
к
P
Вт
 
5,5%;
к
U

2, 0%.
x
i

Yuklamaga qarab 
keltirilgan quvvat isrofi o‗zgarishining egriligini qurgandan keyin (5.7 
formulasi orqali olingan), xulosa chiqarish mumkin, ya‘ni nazariy jihatdan 
transformatorlarda maksimal isrofning kamayishiga muvofiq quyidagi 
transformator podstantsiyalarini ish rejimlari o‗rnatiladi: 
-
0 dan 380 kV*A gacha yuklamada bitta transformator ishga 
tushiriladi; 

---

265 
-
380 dan 1180 kV*A gacha yuklama oshganda ikkinchi transformator 
ulanadi; 
-
1180 kV*A dan yuklama oshsa, u holda hamma transformatorlar 
parallel ulanadi.
Misol 5.2.
Podstantsiyada 400 va 630 kV*A, 
U
=10 
ном
кВ
li ikkita 
transformator 
o‗rnatilgan. 
Transformatorlar 
uchun 
podstantsiya 
yuklamasiga ko‗ra aktiv quvvat isrofining grafigi qurilgan. Keltirilgan 
isrof grafiklaridan, (rasm 5.2) podstantsiyaning optimal ishlash rejimini 
tanlash mumkin: 
-
0 dan 260 kV*A gacha yuklamada, 400 kV*A li bitta transformatorni 
ishga tushirish maqsadga muvofiq; 
-
260 dan 450 kV*A gacha yuklamada, 400 kV*A li transformatorning 
o‗rniga, 630 kV*A li transformator ishlatish maqsadga muvofiq; 
-
450 kV*A yuklamadan oshib ketsa, ikkita transformatorni parallel 
ishlatish maqsadga muvofiq. 
Sutka mobaynida transformatorlarni chegaralangan soni bo‗yicha 
ishga tushirishni, ya‘ni podstantsiya transformatorlarining ishlash rejimini 
avtomatlashtirish zarur, bundan tashqari, podstantsiyadagi zaxira 
transformatorini ishga tushirish jarayoni avtomatlashtirilgan bo‗lishi 
lozim.