E nerge t ikas I a. I. Karshibayev

5.2. Kabel tarmog‘ida elektr energiya isrofini kamaytirish. 
Kabel liniyasida aktiv quvvat isrofi quyidagiga teng: 
2
3
л
л
л
P
I R
 
(5.8) 
Bu yerda, 
л
I
- liniyadagi faza simidagi tok kuchi;
л
R
- liniyaning bitta 
fazasidagi aktiv qarshiligi. 
Liniya fazasidagi tok kuchi va uning qarshiligi quyidagi formula 
bo‗yicha aniqlanadi: 
3
cos
л
л
ном
P
I
U


, (5.9) 
л
л
л
l
R
S


(5.10)

---

266 
Bu yerda, 
л
P
- liniya yuklamasining aktiv quvvati, Vt; 
.
л ном
U
- tarmoq 
liniyasidagi nominal kuchlanish, V; 
cos

- yuklamaning quvvat 
koeffitsienti;

- sim materialining solishtirma qarshiligi, om*mm
2
/m 
(alyuminiy uchun 
0,028
а


, mis uchun 
0,0175
м


, po‗lat uchun 
0, 01 0,14
п



); 
л
l
- sim uzunligi, m; 
л
S
- simning ko‗ndalang kesim yuzasi, mm
2
. (5.8) 
- (5.10) ifodalarga ko‗ra quyidagi formulani yozish mumkin: 
2
2
2
.
cos
л л
л
л
л ном
l P
P
S U


  
(5.11) 
(5.11) formulaga ko‗ra, kabel liniyalarida elektr energiyani quyidagi 
yo‗llar bilan iqtisod qilish mumkin: 
-
Liniya 
uzunligini 
qisqartirish, 
misol 
uchun, 
sex 
transformatoridan elektr energiya qabul qiluvchigacha; 
-
Aniqlangan 
texnik-iqtisodiy 
hisoblar 
bo‗yicha 
yetarli 
qiymatlarigacha liniya kesimini oshirish; 
-
Elektr o‗rnatmalarining quvvat koeffitsientini oshirish; 
-
Tarmoq kuchlanishini oshirish. 
Kabel liniyalarining uzunligini qisqartirishda elektr ta‘minoti 
yo‗llarini quyidagicha tiklash mumkin: 
-
Sexga yuqori kuchlanishni kiritish, ya‘ni sex ichiga pasaytiruvchi 
transformator o‗rnatish; 
-
Korxona hududi bo‗ylab podstantsiyani joylashtirish uchun oqilona 
joy tanlash. 
Kuchlanish oshishida, energiya va aktiv quvvat isrofi sezilarli 
darajada kamayadi. Shuning uchun, bular kuchlanish kvadratiga teskari 
proporsionaldir. 
Agar sexdagi 0,38 kV li kuchlanishi o‗rniga 0,66 kV li kuchlanishi 
ishlatilsa, u holda liniyadagi isrof 
2
2
0,66
0,38
/
0, 66 / 0,38
2,98
P
P




marta 
kamayadi.
Kabel liniyasi va tarmog‗idagi aktiv quvvat isrofi quyidagicha 
topiladi: 

---

267 
2
3
1,1
*10 ,
л
л
л
л
l
P
n I
кВт
S


 
(5.12) 
Bu yerda, 1,1 – liniya o‗tkazish usuli va o‗tish kontaktlari qarshiligi 
hisobining koeffitsienti; n – liniyadagi fazalar soni; I
l
– liniyadagi faza 
toklarining o`rtacha qiymati, A. 
Tarmoqdagi elektr energiyani tejashda kabellarning ko‗ndalang 
kesimini o‗zgartirish bilan yuqori kuchlanishda uzatiladi, kVt*s: 
2
2
1
2
1
2
0, 0033
(
)
c h
I
I
W
l t
S
S




(5.13) 
Bu yerda, 
c
l
- yuqori kuchlanish uzatilayotgan elektr tarmog‗ining 
uzunligi, m; I
1
va I
2
– faza toklarining o‗rtacha qiymatlari, A; S
1
va S
2
– 
yuqori va quyi kuchlanishdagi tarmoq kabelining kesim yuzasi, mm
2
; t
h
– 
hisoblangan davr, s. 
Sim 
kesimni 
va 
materialini 
almashtirganda, 
kuchlanishni 
o‗zgartirmasdan liniya uzunligini kamaytirish bilan elektr energiyani 
tejashga olib keladi, kVt*s. 
2
1 1
2 2
1
2
0, 0033 (
)
h
l
l
W
I
t
S
S


 

(5.14) 
Bu yerda, I – bitta faza yuklamasidagi tokning o‗rtacha kvadratik 
qiymati, A; 
1
1
1
,
,
l
S

va 
2
2
2
,
,
l
S

- uzunlik, m, materialning solishtirma 
qarshiligi, om*mm
2
/m, simning kesim yuzasi mm
2
.
Agar yuklama ostida asosiy liniyaning zaxirasini parallel ravishda 
ulansa, tarmoqdagi elektr energiya isrofini kamaytirish mumkin bo‗ladi. 
Ushbu holatda, agar liniya simining uzunligi va kesim yuzasi bir xil bo‗lsa, 
u holda elektr energiya isrofi 2 martaga kamayadi.