M. M. Axmetjanov, sh sh. Olimov, S. S. Avezov. P e d a g o g I k mahorat

Fikrni og‘zaki bayon etish usullari. 
Dars va darsdan tashqari matnlarda fikrni 
og‘zaki bayon etish usulidan ko‘p foydalaniladi. Bu turning suhbat, muhokama, 
munozara usullari doimiy tarzda qo‘llanib kelinadi. 
Suhbat. 
Ma’lum bir mavzu yuzasidan ikki yoki undan ortiq kishilar o‘rtasida 
nutqiy muloqotga suhbat deyiladi. Suhbat mavzu ta’lim-tarbiya doirasida bo‘lib, unda 
o‘zaro savol-javob muhim o‘rin tutadi. Suhbat mavzusining ahamiyatli tomoni 
shundaki, unda savollar mavzu doirasida puxta o‘ylangan, muammoli vaziyatlarini hal 
etishga qaratilganligi bilan o‘lchanadi. O‘qituvchi o‘zaro suhbatdan ta’limiy-tarbiyaviy 
xulosalarga kela olishi, o‘quvchilarning fikrlarini umumlashtira olishi bilan bu 
usulning afzalligiga erisha oladi. Suhbatning sifati va qiziqarliligi shunda bo‘ladiki, 
qatnashuvchilar nutqi nafaqat voqea-hodisa bayonidan iborat bo‘lib qolmay, unda 
mavzuga oid daliliy fikrlar, ma’lumot va dono kishilar, olimu adib, ulug‘larning 
so‘zlaridan parcha (sitata) keltirsalar, suhbat darajasi yanada oshib boradi. Suhbat 
monologik tarzda ham olib borilishi mumkin. U ma’ruza tarzida tashkil etiladi. 
Ma’ruza- o‘rta maktabning yuqori sinflarida (qisman), o‘rta maxsus va oliy ta’limda 
ko‘p qo‘llaniladi. Ma’ruza soatlarida, asosan, ikki kishi- ma’ruzachi va tinglovchi 

---

152 
ishtirok etadi. Talabalar tinglovchi vazifasini bajaradi. Ma’ruzachining mavzu bo‘yicha 
fikrlarini kuzatib, yozib boradi. Ma’ruza davomida savol tashlamaydi, anglashilmagan 
fikrlar bo‘lsa, dars soati oxirida hal etiladi. Ma’ruza davomida tinglovchilar notiq 
fikrini bo‘lmaydi, izohlamaydi, to‘ldirmaydi. Ma’ruza ham dars o‘tish shakllaridan 
biridir.