M. M. Axmetjanov, sh sh. Olimov, S. S. Avezov. P e d a g o g I k mahorat

T - Tutqanoqli tip 
Ba`zi hollardagina bu tipning xususiyatlari bolalikdan namoyon bo`ladi. 
Bunday bola soatlab yig’lashi mumkin, uni ko`ndirish juda shafqatsizlik ko`rinishlari 
namoyon bo`ladi, bunday bolalar hayvonlarni qiynashi, kichiklarning jig’iga 
tegishni, ojizlarning ustidan kulishni yoqtiradi. Maktabda o`quv qurollarni tutishda 
juda tartibli. Ko`pchilik hollarda bu tipning xususiyatlari o`smirlik yoshida namoyon 
bo`ladi. Ulardan asosiysi eng yomon darg’azab bo`lgan davrda va zahrini sochish 
mumkin bo`lgan insonni izlash hisoblanadi. Bunday holat soatlab, kunlab davom 
etadi. U jazava tutishi bilan bog’liq. Affektiv portlash to`satdan ro`y berganga 
o`xshaydi. Affekt uzoq, asta—sekin sodir bo`ladi. Arzimas narsa portlashga sabab 
bo`lishi mumkin. Qattiq hayajonlanish holati faqat kuchli bo`lib qolmay, u uzoq vaqt 
davom etadi. 
Instinktiv hayot qattiq zo`rihish bilan ajralib turadi. Kuchli jinsiy qiziqish 
shafqatsizlik layoqatlari bilan birlashishi mumkin. Sevgi bilan birga kuchli rashk ham 
mavjud. Spirtli ichimliklarni iste`mol qilish og’ir janjallar bilan tugaydi. Mastlikda 
qilgan ishini bilmaydi. 
Qimor o`yinlariga ishqiboz. Boyishga bo`lgan qiziqish tez uyg’onadi. 
To`plangan narsasining moddiy boylik bo`lgani uchun uni to`plashga qiziqadi. Sport, 
jismoniy kuchni rivojlantirishga imkon bergani uchun o`ziga tortadi. Qo`shiq aytish 
va musiqa bilan yolg’iz shug’ullanishni yoqtiradi, bunda u zo`r hissiy orom oladi. 
Bunda, imillab harakatlanish, beso`naqaylik, harakat va hissiyotan tortib, tafakkur va 
shaxsiy qadriyatlargacha hamma narsada ko`rinadigan sustlik umumiy xususiyat 
hisoblanadi. O`z ishiga zehni etsa ham hamma qoidalarga birma—bir rioya qiladi. 
O`z sog’lig’iga katta e`tibor berish, shaxsiy qiziqishlarga rioya qilish, gina saqlash, 
xafagarchilikni unutmaslik, qiziqishlarning ozgina cheklanishidan g’azablanish bilan 

---

259 
birikadi.