M. M. Axmetjanov, sh sh. Olimov, S. S. Avezov. P e d a g o g I k mahorat

3. O`QUVCHILAR JAMOASIDA SHAXSLARNING O`ZARO 
MUNOSABATINI ANIQLASH. 
Sotsiometriya metodikasi va uni o`tkazish. 
Sotsiometriya so`zi o`lchash, o`rganish (sotsio - jamoa, metriya -o`lchash) 
degan ma`noni anglatadi. 
Sotsiometrik metodining asoschisi – amerikalik mikrosotsiolog olim Djon 
Morenodir. Sotsiometrik so`rov usuli bir qancha kamchilik va nuqsonlarga ega 
bo`lishiga qaramay, keng psixologik amaliyotda qo`llanilib kelinayotgan 
metodikalardan biridir. 
Ishning bajarilishi. 
Bu metod yordamida jamoa, yoki guruhni o`rganish uchun 
guruh a`zolariga savol beriladi. Bu savol - sotsiometrik mezon deb ataladi. 
Sotsiometrik mezon guruh hayoti uchun muhim bo`lishi, guruh hayotini aks ettirishi 
kerak.
Masalan, maktab o`quvchilari uchun: «Siz sinfdoshlaringizdan kim bilan bir 
partada o`tirishni hohlaysiz?» degan mezon muhimdir. Ammo, kollejlar, yoki institut 
o`quvchilari guruhida, bu muhim emasdir.
Misol: 
Bir partada o`tirish uchun o`rtoq tanlash metodi. Tekshirish muvaffaqiyatli 
o`tishi uchun osoyishta, ishchi sharoit zarur. O`qituvchi (o`quvchi) o`quvchilar 
bajarishi kerak bo`lgan topshiriqni aniq tushuntiradi: 

---

273 
Bolalar, kelgusi chorakdan sizlarni partalarga o`z hohishlaringiz bilan 
o`tirtirmoqchimiz. Hozir, bir varaq qog’oz olib, Siz kim bilan birinchi navbatda birga 
o`tirishni hohlasangiz, uning familiyasini yozing, bordi-yu biz Sizni o`zingiz tanlagan 
kishi bilan o`tirg`iza olmasak, u vaqtda yana kim bilan o`tirishni istardingiz, o`sha 
sinfdoshingizning familiyasini yozing. Basharti birinchisi bilan ham, ikkinchisi bilan 
ham o`tirishingizning iloji bo`lmay qolsa u vaqtda qaysi sinfdoshingiz bilan o`tirgan 
bo`lardingiz. SHuning familiyasini yozing. 
1.________________________ 
2.________________________ 
3.________________________ 
Endi, xuddi shu tartibda kim bilan o`tirishni hohlamasligingizni ko`rsating (agar 
shundaylar bo`lsa).
1.________________________ 
2.________________________ 
3.________________________ 
To`g’ri mezon tanlash uchun, guruhni o`rganish, ularning hayotida nima 
muhim ekanligini bilish, zarurdir. Tanlanayotgan mezon guruhni qaysi faoliyat 
jarayonida o`rganishni maqsad qilib qo`yganligiga bog’liqdir (o`yin, o`qish, mehnat). 
Ish oson bo`lishi uchun o`quvchilarga savolni kartochka ko`rinishida tayyorlab 
beriladi.