M. M. Axmetjanov, sh sh. Olimov, S. S. Avezov. P e d a g o g I k mahorat

S — Senzitiv tip
Bolalikdan qo`rqadigan va hurkadigan bo`ladi. Ko`pincha qorong’idan 
qo`rqadi, hayvonlarni chetlab o`tadi, bir o`zi uyda qulflanib, yolg’iz qolishga 
qo`rqadi, tengdoshlaridan yotsiraydi. Harakatli o`yinlarni va janjal to`polonni 
yoqtirmaydi. Notanish kishi bilan osonlikcha muloqotga kirisha olmaydi. Bularning 
bari atrofdagilardan ajralgandek va odamlardan yotsiraydi, 
-
degan noto`g’ri 
tasavvurga olib kelishi mumkin. Haqiqatda esa, bunday bolalar o`rganib qolgan 
kishisi bilan ko`p gaplashadi, o`zidan kichkinalar bilan o`ynashni yoqtiradi. Chunki, 
ular bilan o`zini xotirjam va ishonchli sezadi. Tanishlari va yaqin kishisiga mehr 
qo`ygan, «uy bolasi» hisoblanadi. Maktab ularni tanaffuslardagi shovqin suron, urishi 
bilan qo`rqitadi. Odatda, tirishib o`qiydi. Har xil nazorat, tekshiruv, imtihonlardan 
qo`rqadi. Ko`pincha doskada javob berishga uyaladi. 
Mahmadona deb nom chiqarishdan uyaladi. Bir sinfga o`rganib va hatto ayrim 
sinfdoshlari tomonidan ta`qibga olinishdan iztirob chekib, boshqa sinfga o`tadi. 
O`smirlik yoshining boshlanishi, hech qanday asoratsiz o`tadi. 
Katta o`smirlik yoshiga o`tishi bilan qiyinchiliklar boshlanadi. Bu tipning ikki 

---

256 
asosiy xususiyati ko`zga tashlanadi. Haddan tashqari ta`sirlanuvchanlik va shaxsiy 
yetukmaslikni his qilish, o`zidagi ko`p kamchiliklarni, ayniqsa, ahloqiy va irodaviy 
sohalarda ko`radi. Tug’ishganlariga bolalarcha mehr quyish saqlanib qolgan. Yaqin 
kishilarining g’amxo`rligiga bajonidil ko`nikadi. 
Javobgarlik, burch hissi, o`ziga atrofdagilarga haddan tashqari axloqiy talablar 
erta shakllanadi. Tengdoshlaridan yotsiramaydi, ularga intiladi, lekin do`st tanlashni 
yaxshi biladi, do`stlikka mehr qo`ygan. SHovqinli ulfatlardan yaqin do`stni afzal 
ko`radi Bunday o`smirlarni qiziqishi ikki xil bo`ladi. Birinchisi aqliy axloqiy 
o`smirlarning xarakteri kasb etadi (san`at, musiqa, rassomlik, uy gullari va 
boshqalar). Bu jarayonning o`zidan orom oladi, umuman, katta natijalarga intiladi. 
Qiziqishlarning ikkinchi xili, shaxsiy yetuk emasligini bartaraf etishga intilishdan 
iborat. Bu erda erishadigan natijani olish muhimdir. O`g’il bolalar irodasizlikni 
sportning kuchli turlari bilan shug’ullanib, bartaraf etmoqchi bo`ladilar. Qiz bolalar 
bo`lsa, tortinchoqlik va uyatchanlikni jamoat ishlarini bajarish bilan bartaraf etishga 
intiladilar.