Referat mavzu : Nerv tizimi a’zolarining gistofiziologiyasini o’rganish. Bajardi

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Katta yarim sharlar markaziy nerv sistemasining boshqa qismlari kabi asosan neyrogliya 
va neyrositlardan iborat kulrang modda hamda tolalar va neyrogliyadan tashkil topgan oq 
moddadan iborat, kulrang modda tashqarida joylashib po’stloq deb ataladi. Katta yarim 
sharlarda ko’plab pushta va egatlar bo’lib, ular yarim sharlar maydonini kengaytiradi. Qalinligi 
3 dan 5 mm gacha yetadi. 
Multipolyar neyrositlar po’stloqda qatlam-qatlam bo’lib qavatlar hosil qilib joylashadi va 
buni sitoarxitektonika deyiladi, lekin ulardagi chegara juda aniq bo’lmaydi. Qavatlarni shu 
yerda qanday neyrositlar ko’proq uchrashiga bog’liq xolda po’stloq qavatlari nomlanadi. 
Xujayralar joylashuviga qarab po’stloqda 6 qavat hosil qiladilar: molekulyar,tashqi donador, 
piramidasimon,ichki donador, ganlioz, polimorf xujayralar qavati.
Po’stloqdagi neyrositlar shakli va kattaligi ham turlicha. Neyrositlarning eng ko’p tarqalgan 
shakli uch burchakli, piramidasimon xujayralar bo’lib, po’stloq yuzasiga nisbatan vertikal 
joylashadi. Piramidasimon xujayralarning yuqorigi qismidan va yon yuzalaridan po’stloqning 
turli qavatlariga dedritlar asosidan esa neyritlar chiqadi. Ayrim neyritlar kalta bo’lib, 
po’stloqning o’zida tugaydi,ba’zilari esa uzun bo’lib po’stlolqdan tashqariga oq moddaga yetib 
boradi. Boshqacha shakldagi-yulduzsimon, o’rgimchaksimon, butasimon, gorizontal neyrositlar 
yoki qo’shimcha xujayralar ham uchraydi. Ular yarim sharlar ichidagi aloqani ta’minlovchi 
assosiativ yoki ikki yarim sharlar po’stlog’ining orasidagi aloqani ta’minlovchi komissural 

---

xujayralardir. Po’stloqda oq moddadan po’stloqqa o’tuvchi funksional markazga intiluvchi-
afferent va po’stloqdan oq moddaga o’tuvchi-efferent tolalar hamda po’stloqning turli 
soxalarini bog’lovchi oraliq (assosiativ) neyrositlar ajratiladi. 
Po’stloqning molekulyar qavatida hujayralar mayda bo’lib ko’proq duksimon hujayralar 
uchraydi. Qolgan qavatlarda piramidasimon hujayralar ko’p uchraydi. Po’stloqning ganglionar 
qavatida eng yirik piramidasimon hujayrlar(Bes hujayralari) yotadi. Neyrositlar orasidan 
po’stloqning turli qavatlarida turlicha miqdorda vertikal va gorizontal yo’nalishda miyelinli 
tolalar o’tadi. Shu sababli miyelinoarxitektonikada ham qatlamllik kuzatiladi, lekin tolalar 
qatlami 
xujayralar 
qatlamiga 
mos 
kelmaydi. 
Tolalar 
qatlamining 
joylashuviga 
miyeloarxitektonika deyilib, unda ham 6 qavatni ajratish mumkin: 
tangensial tolalar qavati, chizimcha usti qavati, tashqi chizimcha, chizimcha oralig’i qavati, 
ichki chizimcha, chizimcha osti qavati. 
Chaqaloqlarda kulrang va oq modda orasidagi chegara aniq bo’lmaganligi sababli 
neyrositlar kulrang va oq moddada joylashadilar. Tolalar miyelinizasiyasi tugallanmagan 
bo’ladi. Faqat 2-3 yoshga yetganda tolalarning ko’p qismi miyelinizasiyalanadi. 
Protoplazmatik astrositlarning yetilishi 3-5 yoshda tugallanadi. Tug’ilishga yaqin po’stloq turli 
shaklidagi mayda neyrositlardan tuzilib, ular orasida yumaloq va oval shakldagilari ko’p 
bo’ladi. Xujayralar bir-biriga yaqin joylashadilar. Neyrositlarning tipik shakli 2 yoshga yaqin 
kuzatiladi, lekin ular bu vaqtda ancha mayda bo’ladi. Neyrositlarning yiriklashishi va 
neyrositlardagi aloqaning murakkablanishi kuzatiladi. Sitoarxitektonikaning aniq shakllanishi 
2-4 yoshlar orasida kuzatiladi. Chaqloqlar bosh miyasi po’stlog’idagi tolalar radial yo’nalgan 
bo’ladi. Tangensial va gorizontal tolalar faqat po’stloqning chuqur qavatlarida joylashadilar. 
Qolgan qavatlarda bunday tolalar tug’ilgandan so’ng paydo bo’ladi. Miyeloarxitektonika 
(tolalarning joylashuvi) ning to’liq shakllanishi 3-6 yoshda kuzatiladi.