O`zbekiston respublikasi oliy va or`ta maxsus ta`lim vazirligi

og‘zaki
yoki 
yozma
turlaridan biriga tegishli bo‘ladi (6.2 rasm). 
Bunda ikki tur ma’lum o‘xshashlikka ega bo‘ladi. Bu o‘xshashlik hozirgi zamon tillaridagi yozma 
nutq, xuddi og‘zaki nutq kabi tovushli ekanligidan iborat: yozma nutq belgilari bevosita ma’noni emas, 
so‘zning tovush tarkibini etkazadi. 
Og‘zaki nutqning asosiy boshlang‘ich ko‘rinishi bo‘lib, suhbat shaklida kechadigan nutq 
hisoblanadi. Bunday nutq 
suhbat
yoki 
dialog
deb ataladi. Uning asosiy xususiyati suhbatdosh tomonidan 
faol olib boriladigan nutq hisoblanadi, ya’ni, suhbat jarayonida ikki suhbatdosh ishtirok etib, tilning sodda 
gap va iboralarni qo‘llaydilar. Dialog nutqning ochiq holda ifodalanishi talab etmaydi, chunki suhbatdosh 
suhbat davomida nima haqida so‘z yuritilayotganini tushunadi va boshqa suhbatdosh tomonidan 
bildirilgan iborani fikran yakunlay oladi. SHunga o‘xshash vaziyatlarda birgina so‘z boshqa suhbatdosh 
tomonidan aytilgan iborani yakunlab qo‘yishi mumkin. bunda birgina so‘z yaxlit iboraning o‘rnini 
bosadi.[2] 
Nutqning boshqa shaklini so‘zlovchi tomonidan aytilgan nutq tashkil etadi, bunda tinglovchilar 
uning nutqini idrok qiladilar, lekin unda to‘g‘ridan-to‘g‘ri qatnashmaydilar. Bunday nutq 
monolog
deb 
ataladi. Ma’ruzachining nutqi monologik nutq hisoblanadi. Bu nutq psixologik jihatdan dialogdan 
murakkabroqdir, chunki u tinglovchidan o‘z mulohazalarini tushunarli, qat’iy mantiqqa asoslangan holda 
bayon qilish malakasini talab etadi. Bunda so‘zlovchi etkaziladigan axborotning tinglovchilar tomonidan 

---

124