Buxoro filiali «yer tuzish va yer kadastri» kafedrasi yer monitoringi

Geoekologik monitoring 
Geoekologik monitoring – bu tabiiy va antropogen omillari ta’sir ko‘rsatishi 
sharoitida atrof muhitning holatini makon va zamonda baholash va 
prognozlashning muntazam uzoq kuzatishlar tizimining majmuasidir. 
Bu tizim tabiiy tizimlar turli xil komponentlar (litologik tarkibi, ya’ni ekinlar 
qoldig‘i, ularning tarkibi, gruntlar joylashish darajasi, kimyoviy tarkibi va zamin 
suvlari agressivligi va x.k.) va ular o‘zaro ta’sir ko‘rsatishi jarayonida muxandis-
texnikaviy, ekologik jarayonlarning muntazam kuzatilishidir. 
Geoekologik monitoring – bu umum ekologik monitoringi, atrof-muhitning 
holati ustidan nazorat qilish tizimining takibiy qismidir. U asosan yirik mega 
polislarda , chunonchi: sanoat ishlab chiqarishi etarli darajada keng rivojlangan, 

---

ham kichiq, ham yirik korxonalar mavjud joylarda, avtomobilga yoqilg‘i quyish 
shaxobchalari, ilmiy korxonalar, maishiy xizmat ko‘rsatish markazlari, 
avtomagistrallar va x. joylarda o‘tkaziladi. 
Geoekologik monitoringining maqsadi – noxush gidrotexnogen jarayonlar 
hududni geologik barqarorligini prognozi, tezkor boshqaruv qarorlarini qabo’l 
qilish uchun uni himoya qilishning tavsiyalarini ishlab chiqishni baholash va 
nazorat qilishni amalga oshirish uchun zaruriy axborotlarni olishdir. 
Geoekologik monitoringning asosiy vazifalari geotizim komponentlari 
(atmosfyera, suv, o‘simlik, tuproq, litosfyera va sh.k.) holatlari va geoekologik 
vaziyat yig‘indisida aniqlanadigan ular o‘zaro ta’sir ko‘rsatishi jarayonida 
muhandis texnik ob’ktlar o‘zgarib turishi ustidan muntazam kuzatish olib 
borishdan iboratdir. 
SHaxar agromelioratsiyalari sharoitida inson hayoti maishiy qulayligi 
darajasi ustidan umumiy nazoratni joriy etish uchun geoekologik monitoringning 
majmuali dasturini yaratish zarur. 
Axborotlar to‘plash odatda hududning batavsil tahlilidan boshlanadi. Seliteb, 
sanoat va rekreatsion zonalarni ajratish bilan keyingi 30 – 50 yilda uning 
o‘zgarishini hisobga olish bilan tumanning infrastrukturasi xaritasi tuzib chiqiladi. 
Ishlarning keyingi bosqichida tor ixtisoslashgan axborotlarni tashuvchi 
«tabaqali» xaritalar tuzish bilan taqkoslovlar tahlililga asoslangan: 
1)
Talveglar va suv ajratish kartasi; 
2)
Yer sathining qiyaliklari; 
3)
Relefning 
texnogen 
o‘zgarishlari 
dinamikasi 
(Rekultivatsiya, 
kamchak, ag‘darish, arxitektura rejalashtirish qarorlari ). 
Bu axborotlarning batafsil tahlili inson yashashi uchun eng ko‘p noxush 
zonalarni ajratish bilan hududning taxminiy geologik xaritasini tuzishga imkon 
beradi. 
Geoekologik 
monitoring 
majmuasi 
umumiy 
tizimning 
va 
tabiat 
kompanentlariga ham tabiiy, ham texnogen salbiy ta’sir ko‘rsatishning oqibatlarini 
o‘z vaqtida oldini olishga, shuningdek muhandis texnika ob’ektlarini: o‘z vaqtida 
himoya tadbirlarini o‘tkazish yo‘li bilan hududning geoekologik barqarorligini 
saqlashga imkon yaratiladi.