Mavzu: Iqtisodiy taraqqiyot, iqtisodiy o`sish va milliy boylik

MAVZU: Iqtisodiy taraqqiyot , iqtisodiy o`sish va milliy boylik

R EJA :

• 1.Iqtisodiy o`sishning mazmuni,mezonlari va ko’rsatkichlari va turlari.
• 2.Iqtisodiy o’sishning maqsadi,omillari va yo’nalishlari.
• 3.Iqtisodiy o’sishning sabablari va oqibatlari.
• 4.Milliy boylik tushunchasi va uning tarkibi tuzulishi.
• 5.O’zbekistonning iqtisodiy saloxiyatdan samarali foydalanishi va iqtisodiy o’sish omillari.

Иқтисодий ўсишнинг Е.Домар моделининг таклиф тенгламаси Ys= K α , K инвестициялар ҳисобига таъминланганлиги учун тенгикни: Ys= I α деб ёзиш мумкин. , бунда,α – капитал қуйилмалар( инвестициялар)нинг чегаравий унумдорлиги. Агар бир йилда ялпи ишлаб чиқаришни 1 млрд. сўмга ошириш учун 4 млрд сўм инвестиция талаб этилса α =0,25 бўлади. α=Ys / I бир сўмлик инвестиция ҳисобига яратилган янги маҳсулот миқдорини кўрсатади. 2. Талаб тенгламаси қуйидаги кўринишга эга Yd=  I ( 1/ μ) , б у ерда 1/ μ – харажатлар мультипликатори, μ–жамғаришга чегараланган мойиллик. Бу тенглама миллий даромад Yd, ёки ялпи талаб қўшимча инвестицияларнинг мультипликатив кўпайишига тенг миқдорда усишини курсатади.

Иқтисодий ўсиш

• Иқтисодий ўсиш тўлиқ бандлилик шароитига мос келувчи потенциал ишлаб чиқа-риш даражасини узоқ муддатли кўпайиши тенденциясини англатади.

• Иқтисодий ўсиш жами таклифнинг ўсишини ёки бошқача айтганимизда, ҳақиқий ва потенциал ЯИМ ҳажмининг ошишини билдиради

• Иқтисодий ўсишнинг таклиф омиллари уни физик (ашёвий) жиҳатдан таъминлайди. Бу гуруҳга қуйидаги омиллари киритилади:
•  табиий ресурслар сони ва сифати;
•  меҳнат ресурслари сони ва сифати;
•  асосий капитал ҳажми;
•  технологиялар ва ишлаб чиқаришни ташкил этиш;
•  жамиятда тадбиркорлик малакаларининг ривожланиш даражаси

Иқтисодий ўсишнинг таклиф омиллари

Иқтисодий ўсишнинг талаб ва тақсимот омиллари

•  бозорнинг монополлашуви даражасини пасайиши;
•  иқтисодиётдаги солиқ муҳити;
•  кредит-банк тизими самарадорлиги;
•  истеъмол, инвестиция ва давлат харажатларининг ўсиши;
•  экспорт ҳажмининг ўсиши;
•  иқтисодиётда ишлаб чиқариш ресурсларини қайта тақсимлаш имкониятлари;
•  даромадларни тақсимлашнинг шаклланган тизими.

Иқтисодий ўсишнинг типлари

• Агар ўсиш қўшимча ресурсларни жалб этиш ҳисобига таъминланса ва жамиятдаги ресурслардан фойдаланишнинг шаклланган ўртача самарадорлиги даражасини оширмаса экстенсив иктисодий деб аталади.

• Иқтисодий ўсишнинг интенсив типи ишлаб чиқариш самарадорлигининг ошишига боғлиқ. У фойдаланилаётган ресурс бирлигига тўғри келадиган маҳсулот ишлаб чиқаришни кўпайтиришни, ишлаб чиқаришнинг техник хусусиятларини яхшилашни кўзда тутади.

Milliy boylik — mamlakatning tovarlar ishlab chiqarish, xizmatlar koʻrsatish va kishilar hayotini taʼminlash sharoitlarini belgilovchi resurslari majmui. Umuman, mamlakatning mulkiy holatini tavsiflashda qoʻllaniladigan Milliy boylik koʻrsatikichi turli shaklda jamgʻarilgan kishilar mehnat mahsullari natijalari bilan birga iqtisodiy muomalaga kiritilgan tabiat resurelarini, shuningdek, xorijdagi moliyaviy aktivlar va hisobkitoblar saldosini ham oʻz ichiga oladi. Milliy boylikni hisoblash milliy hisoblar tizimi konsepsiyasiga asoslanadi, Milliy boylik har bir mamlakat xalqi hayoti va taraqqiyotida katta ahamiyatga ega boʻlib, umumiy hayot darajasini, mamlakatning salohiyatini ifodalaydigan juda muhim makroiqtisodiy va umumiqtisodiy koʻrsatkichdir. Milliy boylik birinchi marta ingliz iqtisodchisi U. Petti (1623—1687) tomonidan 1664-yilda hisoblangan edi, Fransiyada Milliy boylikni birinchi marta ba-holash 1789-yilda, AQShda 1805-yilda, Rossiyada 1864-yilda amalga oshirilgan edi. U. Petti "mehnat — boylikning otasi, yer — uning onasi", — degan va umumiy boylikni ishlab chikarilgan mahsulotlardan iborat, deb tushungan.

Milliy boylik insoniyat jamiyati taraqqiyoti davomida ajdodlar tomonidan yaratilgan va avlodlar tomonidan jamg‘arilgan moddiy, nomoddiy va intellektual hamda tabiiy boyliklardan iboratdir. Milliy boylikni shartli ravishda quyidagi uchta yirik tarkibiy qismlarga ajratish mumkin:

• 1. Moddiy-buyumlashgan boylik.
• 2. Nomoddiy boylik.
• 3. Tabiiy boylik.

Миллий хисоблар тизими хакидатушунча. •MHT - жахоннинг барча мамлакатларида кулланилаётган Макродараджадаги бозор иктисодиётининг холати ва унинг ривожланишини урганишга фойдаланиладиган замонавий ахборотлар тизими булиб хисобланади.

«Миллий хисобластар» тушунчаси бундан 50 йылга аввал голландияли киктисодчи В. Клифф томонидан тавсия этилган. В.Клифф «Миллий хисоблар»дейилганда бухгалтерия хисоби ва баланслардан иборат джадваллар тизимини тушунган ва уларда макродараджадаги иктисодиётни тартибг асолувчи ёзувлар оз аксини топган.