Nasimxon rahmonov

Hikoyat
. Bu janr qissalarning tarkibida berilgan. Rabg‗uziy qissaning 
qahramoni – biron payg‗ambar yoki boshqa shaxsning hayotidagi biron voqeani 
tasdiqlash, kitobxonning diqqatini jalb qilish uchun o‗sha voqea mazmuniga 
hamohang hikoyat keltiradi.
―Qissasi Rabg‗uziy‖da qissalardan ko‗ra hikoyatlar ko‗p. Hikoyatlarning ba‘zilari 
biron payg‗ambarning sifati va mo‗‗jizaviy qudratini tasdiqlash uchun keltirilgan. 
Masalan, Iso alayhissalom qissasida Isoning xastalarga shifo berish, o‗liklarni 
tiriltirish qudratini tasdiqlash maqsadida Rabg‗uziy bir hikoyat keltiradi.
Hikoyatda aytilishicha, Iso bir xumdan suv ichgan edi, suv achchiq ekan, to‗kib tashladi. 
So‗ng ariq suvidan ichgan edi, suv chuchuk ekan. Hayron bo‗lib so‗radi: ―Ariq suvi chuchuk, 
xumning suvi achchiq. Buning hikmati nimada ekan?‖ SHu lahzada: ―Xumdan so‗ra‖, degan 
nido keldi. Olloh Taolo xumga til ato qildi va Iso boyagi savolini berdi. Xum shunday javob 
berdi: ―Men inson edim, o‗ldim. Ko‗p yillar o‗tdi. Etim, tanam, suyaklarim chiridi, tuproqqa 
aylandi. O‗sha tuproqdan xum yasadilar. Suvning achchig‗i jonning achchig‗idir‖. Ayishlaricha, 
Isoga bir xilda turish ravo emas edi. U yurganda, xastalar manfaat topar edilar. Iso qachon 
harakatda bo‗lib, yurganda, xaloyiq ozor topar edi
.
YOki Iso haqidagi boshqa bir hikoyatda uning faqirlikni ixtiyor qilgani bayon 
etiladi. Insonlar mol-dunyo tashvishida umrini behudaga o‗tkazishlari aqldan emas 
degan o‗gitni ilgari suradi, faqirlik ulug‗lanadi.

---

Bir kuni Iso cho‗lga chiqdi. Inidan chiqayotgan bir tulkini ko‗rdi. Iso aytdi: ―Tulkining uyi 
bor, Isoniki yo‗q‖. Odamlar bu gapni eshitib: ―Biz senga bir uy qurib beraylik‖, dedilar. ―Molim 
yo‗q‖, dedi Iso. Odamlar mol yig‗dilar, so‗radilar: ―Qaerda quraylik?‖ Iso dengiz qirg‗og‗iga 
bordi va ―Qumning ustiga quringlar‖, dedi. Odamlar aytdilar: ―Qum ustida uy turadimi?‖ ―Oqil 
odam bu dunyoda uy qiladimi?!‖ deb javob berdi Iso. 
Rabg‗uziy bu hikoyatni keltirish orqali uy qurishni emas, balki hashamatlilikni 
qoralaydi, inson hashamat bilan yashar ekan, buning oqibatida inson ko‗p narsadan 
– e‘tiqod, maqsad, ko‗pchilikka manfaat keltirish, ruhiy sobitlik, ma‘naviy 
uyg‗oqlikdan xalos bo‗ladi, deb aytmoqda. Iso ana shu fazilatlarni o‗zida 
mujassam etgan solih zot ekanini ta‘kidlamoqda.
Ayrim hikoyatlarning tuzilishi, bayon usuli esa ertaklarnikiga o‗xshaydi. 
―Qissai valodati Muhammad Rasulullohi Sallallohu alayhi va sallam‖da 
Muhammad a.s.ning dunyoga kelishiga oid hikoyat bor. Bu hikoyatni uch qismga 
bo‗lish mumkin. Hikoyatning birinchi qismi xuddi ertaklarning boshlanmasi 
singari makon tasviri bilan boshlanadi: ―SHom viloyatindag‗i malikning bir Fotima 
otlig‗ qizi bor erdi‖. Hikoyadagi bundan keyingi voqealar safar (Fotimaning qullari 
va xizmatkorlari bilan molu boyliklarini tuyalarga yuklab, Makkaga kelishi) 
motivini eslatadi. Voqealar rivojida g‗ayritabiiy detal – Abdullohning qo‗lidagi nur 
alohida tasvirlanadi, Fotima o‗sha nur ilinjida Abdullohga, menga uylangin, deb 
taklif qiladi, ammo nur Abdullohdan o‗z zavjasi Aminaga o‗tib qoladi va Amina 
yukli bo‗ladi. SHu orada Abdulloh vafot etadi. Abdulloh vafotidan keyin Amina 
o‗g‗il tug‗adi. O‗g‗ilning tug‗ilish lavhasi g‗aroyib tarzda beriladi: jamiki 
farishtalar o‗g‗il tug‗ilishi arafasida havoda yig‗ilib turadilar. Farishtalar olamning 
faxri ana shu tug‗ilajak chaqaloq ekanini bashorat qiladilar. CHaqaloq o‗g‗il 
tug‗ilganda, bir parcha oq bulut tushib, uni osmonga olib chiqib ketadi.
Xuddi shu voqeadan so‗ng Rabg‗uziy voqeani tamomila boshqa tomonga 
buradi. Bu voqeani kiritma hikoya deb atasak to‗g‗riroq bo‗ladi. Bir parcha oq 
bulut tushib kelib, chaqaloq Muhammadni osmonga olib chiqib ketgandan keyin 
Muhammadning sifatlari Tavrotda, Zaburda, Injilda bayon qilingani, oq bulut 
doimo Rasulg‗a umri davomida hamroh bo‗lgani, Rasulning onasi Amina ammasi 
Otikaga yuz bergan voqealarni – o‗g‗li bilan bog‗liq mo‗‗jizalarni hikoya qilib 
bergani va Rasulning keyingi hayotiga oid ko‗p voqealar hikoya qilinadi (2 tom, 
104-105). Gunohkor bandalar ming yil kofir bo‗lganda ham, bir soat 
Muhammadga ergashsa, gunohlari yuvilib ketishi haqidagi voqea bilan Rabg‗uziy 
kiritma hikoyani nihoyasiga etkazadi.
Ana shu o‗rinda Rabg‗uziy hikoyachilikdagi mahoratini namoyon qiladi. U 
mazkur hikoyani qolgan joyidan – oq bulut chaqaloqni osmonga olib chiqib ketgan 
joyidan ―