Anatomiya odam tanasining shakli, tuzilishi, uning funktsiyalarini va

       
        41- §  Yarim sharlar po’stlog’ining zonalari.
 
       Hayvonlarda  o’tkazilgan  tajribalar  va  kasal  odamlar  ustida  olib  borilgan 
kuzatishlar miya po’stlog’ida bir necha zona borligini bilishga imkon beradi, tashqi 
muxitni  idrok  etish  va  organizm  faoliyatlarini  tartibga  solish  ana  shu  zonalarga 

---

187 
 
 
bogliq  bo’ladi.  Bu  zonalarning  eng  muximlari  sezish-harakatlantirish,  ko’rish, 
eshitish va hid bilish zonalaridir. 
      
Sezish  -  harakatlantirish  zonasi  markaziy  egatchaning  oldi  va  orqasidagi 
ilonizi  yo’llarda  joylashgan.  Bu  erga,  markazga  intiluvchi  nervlar,  xamda  orqa 
miya  bilan  bosh  miyaning  yuqori  ko’tariluvchi  yo’llari  orqali  teri,  muskullar 
bo’g’im  xaltalari  retseptorlarida  hosil  bo’ladigan  qo’zg’alishlar  o’tkaziladi. 
Qo’zg’alish  bu  erdan  miyaning  pastga  tushuvchi  yo’llari  xamda  markazdan 
chiquvchi  nervlar  orqali  muskullarga  o’tib,  ularni  ishlatadi  yoki  ularni  ishdan 
to’xtatadi, muskullar faoliyatini bo’shashtiradi yoki kuchaytiradi. Po’stloqning bu 
zonasi barcha harakatlarni bir-biriga uygunlashtiruvchi oliy markazdir.   
      
Ko’rish  zonasi  katta  yarim  sharlar  po’stlog’ining  ensa  qismida  bo’lib,  ko’z 
retseptorlarida  vujudga  keladigan  qo’zg’alish  ana  shu  zonaga  o’tkaziladi.  Bu 
zonaning faoliyati ko’rish tuyg’ulari hosil bo’lishi bilan bog’liqdir. Eshitish zonasi 
katta  yarim  sharlar  po’stlog’ining  chakka  qismda  bo’ladi.  Bu  erga  qo’zg’alish 
eshitish retseptorlaridan keladi. Bu qo’zg’alish eshitish tuyg’ulari hosil qiladi. Hid 
bilish zonasi chakka pallalarining ichki yuzasida bo’ladi. Bu zona burun bo’shlig’i 
retseptorlari  bilan  bog’langan.  Chap  yarim  sharda  (chapaqaylarning  o’ng  yarim 
sharida) faqat odamga xos bo’lgan nutq markazlari bo’ladi. Po’stloqning har qaysi 
zonasi  ichida  neyron  tolalari  notekis  taqsimlangan.  Zonaning  markaziy  qismida 
neyron tolalari ko’p bo’lib, periferik qismida ozdir. Qo’shni zonalar chegarasi bir-
biriga  o’tib  ketgan  bo’ladi.  Buning  natijasida,  biror  zona  shikastlanganda 
yo’qolgan funksiya, ba`zi xollarda, boshqa zonalarga tarqalgan neyronlar xisobiga 
tiklanadi. 
      Har-xil  retseptorlarda  hosil  bo’lgan  qo’zg’alish  po’stloqning  tegishli  zonasiga 
borib  etadi.  Qo’zg’alish  bu  erdan  har  qanday  organga  borib  etishi  va  uning 
funksiyalariga  ta`sir  etishi  mumkin.  Ammo  po’stloqning  ayrim  sohalari  orasida 
tayyor  yo’llar  bo’lmaydi.  Bu  yullar  hayot  davomida  ochiladi.  Shuning  uchun 
organizmning  yarim  sharlar  po’stlog’i  faoliyati  bilan  bog’liq  bo’lgan  barcha 
funksiyalari shartli reflekslar tarzida hosil bo’ladi. Orqa miya, miya ustuni (stvoli) 

---

188 
 
 
va miyacha (shartsiz reflekslar shular bilan bog’liq) harakat organlari, ovqat hazm 
qilish  organlari,  qon  aylanish  organlari  va  boshqa  organlarning  to’xtovsiz 
ishlashini ta`minlaydi. 
      Shartli reflekslarning hosil bo’lishi yarim sharlar po’stlog’iga bog’liq bo’ladi, 
bu  yarim  sharlar  organlar  ishini  doimo  o’zgarib turadigan  tashqi  muxit sharoitiga 
moslashtiradi.  Xayvonning  atrofidagi  muxitni  tez  bilib  olishga,  zarur  oziqni  o’z 
vaqtida topishga, paydo bo’lgan xavfdan darhol qochib qutulishga va boshqalarga 
qobiliyatli bo’lishi uning miya yarim sharlari po’stlog’i faoliyatiga bog’liqdir.