Avtomobil elektr jihozlarini ishlatish, diagnostika qilish va

2.16-rasm. Cho‘tka
prujinalarini dinamometrda
tekshirish.
2.15-rasm. Generator cho‘tkalariga
prujina bosim kuchini tarozida
tekshirish.
2
 
m
m

---

43
Rotorning ifloslangan kontakt halqa-
lari benzinda artiladi. Oksidlangan ishchi
yuzalari jilvir  qog‘ozlar bilan  tozalanadi
(2.17-rasm).
Yeyilgan halqalar texnik shartlarda kel-
tirilgan o‘lchamlardan kamayib ketma-
guncha yupqa qiriladi, keyin silliqlanadi
(2.18-rasm).
Generatorning  uyg‘otish  chulg‘amida
uzilish. Bunday nosozlik ko‘pincha chul-
g‘am uchlarining kontakt halqalariga pay-
vandlangan  joylarda  sodir  bo‘ladi.  Uy-
g‘otish chulg‘ami uzilganda, stator chul-
g‘amida faqat rotor po‘lati qoldiq magni-
tizmiga asoslangan 5 V dan ko‘p bo‘lmagan
e.y.k.  induksiyalanadi.  Bunday  nosozlik
tufayli akkumulator batareyasi zaryadlan-
maydi.
Uyg‘otish chulg‘amini uzilishga tek-
shirish  rotorning  kontakt  halqalariga
ulangan  nazorat  lampasi  orqali  o‘tkazi-
ladi  (2.19-rasm).  Agar  chulg‘am  uzilgan
bo‘lsa, lampa yonmaydi. Bunday nuqson
yumshoq kavsharlar bilan kislotasiz pay-
vandlash orqali bartaraf etiladi. Uzilish
g‘altak ichida bo‘lsa, u almashtiriladi yoki
qayta o‘raladi.
  Uyg‘otish  chulg‘amining  rotor  kor-
pusiga  tutashuvi.  Bunday  tutashuv  chul-
g‘am izolatsiyasi yemirilganda sodir bo‘-
ladi. Korpus bilan tutashganda chulg‘am-
dan  tok  o‘tmaydi,  uning  uchlari  rotor
kontakt halqalariga chiqazilgan  joylarda
sodir  bo‘ladi.  Chulg‘amning  korpusga
tutashuvi  generator  uyg‘otish  zanjirida
tok kuchini oshirishga olib keladi.
Uyg‘otish  chulg‘amining  rotor  kor-
pusiga tutashuvini 220 V li nazorat lam-
pasi bilan aniqlanadi (2.20-rasm). Bitta sim
har  qanday  kontakt  halqasi,  ikkinchisi
2.17-rasm. Generator
rotori halqasini
silliqlash.
2.18-rasm.
Generatorning
yeyilgan, qayta ishlov
berilgan halqalari.
2.19-rasm. Uyg‘otish
chulg‘amini uzilishga
tekshirish.

---

44
o‘zak  yoki  rotor  vali  bilan  tutashtiriladi.
Chulg‘am korpusga tutashgan bo‘lsa, lampa
yonadi.
Uyg‘otish  chulg‘amida  o‘ramlararo
qisqa  tutashuv.  Bunday  tutashuv  qizib
ketish va shikastlanish oqibatida chulg‘am
simlari izolatsiyasining yemirilishidan so-
dir bo‘ladi. Natijada uyg‘otish chulg‘amida
zanjirdagi  qarshilik  kamayadi,  u  esa  uy-
g‘otish toki qo‘llanishiga olib keladi, bino-
barin, chulg‘am harakati ortadi va simlar
izolatsiyasining yemirilishi yana ham ko‘-
payadi va g‘altakning ko‘p sonli o‘ramla-
rining o‘zaro tutashuviga olib keladi.
Uyg‘otish chulg‘ami g‘altagidagi o‘ram-
lararo tutashuvni ommetr yordamida uy-
g‘otish  g‘altagining  qarshiligini  o‘lchash
bilan (2.21-rasm) yoki ampermetr va volt-
metrning  chulg‘amlardan  akkumulator
orqali tok o‘tayotgan paytdagi ko‘rsatkich-
lariga qarab (2.22-rasm) aniqlanadi.
Ampermetr  va  voltmetr  ko‘rsatkich-
lariga ko‘ra, kuchlanishni tok kuchiga bo‘-
lish bilan  o‘lchanadigan  qarshilik  topi-
ladi.  Agar  g‘altak  qarshiligi  me’yordan
kam  bo‘lsa,  u  almashtiriladi  yoki qayta
o‘raladi.
Ko‘p  hollarda  amaliyotda  uyg‘otish
chulg‘ami g‘altagida o‘ramlararo tutashuv
borligini tekshirish uchun uni ketma-ket
ampermetr orqali akkumulator batareya-
siga ulanadi (2.23-rasm) va chulg‘am zan-
jiridagi tok kuchi hamda shu tipdagi ol-
dindan  uyg‘otish  chulg‘amida  nosozlik
bo‘lmagan generator rotori chulg‘amidagi
tok kuchi o‘lchanadi. O‘ramlararo tuta-
shuv bo‘lmasa, har ikki o‘lchov natijalari
bir xil miqdorda bo‘lishi kerak.