B mengliyev, G. Tojiyeva

 
Mavzu bo`yicha tayanch tushuncha: 
Yozuv, yozuvning tilga munosabati, yozuvning paydo bo`lishi, piktografik yozuv, logografik yozuv, xitoy ieroglifikasi, misr mixli 
xatlari, fonografik yozuv va uning turlari, alifbo, lotin alifbosi, kirill yozuvi. 
 
Yozuv insoniyatning tarixiy taraqqiyoti mahsulidir. U azaldan kishilarning aloqa qilishlari, fikr almashishlarida muhim rol o`ynagan. 
Shubhasiz, yozuv insoniyatning ulug` kashfiyoti, muvaffaqiyati hisoblanadi. U og`zaki nutq va tilga yordamchi vosita sifatida yuzaga keldi. 
Yozuv – muayyan bir tilda  qabul etilgan va kishilar o`rtasidagi muloqotga xizmat qiladigan yozma belgilar yoki tasvirlar tizimi. 
Yozuv kishilik jamiyati madaniy taraqqiyotning tom ma’nodagi, bashariyatning uzoq va murakkab tadrijiy takomili jarayonidagi omillarning 
eng asosiylaridan biridir. Yozuv og`zaki tilga nisbatan ikkilamchi, qo`shimcha aloqa vositasi bo`lsa-da, unga qaraganda ko`p afzalliklarga 
ega. Xususan, tilning asosiy vazifasi – kishilar o`rtasidagi aloqani ta’minlashdir. Tilning kommunikativ vazifasi yozuvsiz amalga oshishi 
mumkin emas. Tilning estetik, gnosiologik (bilish) kabi asosiy vazifalarini ham yozuvsiz tasavvur qilish qiyin. Ayniqsa, tilning insoniyat 
qo`lga kiritgan  tajriba-bilimlarini  saqlash  va  avlodlarga yetkazishdan  iborat  vazifasi bevosita  yozuv  orqali  bajariladi.  Tovush  tili  uchun 
noqulaylik tug`diruvchi masofa va vaqt omili yozuvning  bu borada ustunligini dalillaydi. Bir latincha maqol bor: “Verba volant – scripta 
manent” – “So`zlar uchib ketadi, yozilgani esa qoladi”.  
Yozuv tildan ancha keyin  paydo bo`lgan. Tovush tili 400-500 ming yillar ilgari yuzaga kelgan, yozuv esa 4-5 ming yil oldin paydo 
bo`lgan. Og`zaki  nutqning zamon va makon nuqtai nazaridan cheklanganligi va uni bartaraf etish zaruriyati yozuvning  paydo bo`lishiga 
olib kelgan. Og`zaki til talaffuz vaqtidagina va ayni paytda muayyan masofadagi (tovush to`lqinlari yetib borishi mumkin bo`lgan) kishi 
                                                 
3
 Баскаков Н.А. Введение в изучение тюркских языков. М., «Высшая школа», 1962, стр.95. 
 

---

 
29 
uchungina mavjuddir. Boshqa sharoitlarda tilga ehtiyoj paydo bo`lishi bilan inson dahosi bu ehtiyojni qondira oluvchi vositalarni qidira 
boshlagan, natijada belgilar tizimidan  iborat yozuv dunyoga kelgan. Aslida, belgilar tizimi sifatidagi yozuv  paydo bo`lishidan oldin inson 
ramziy vositalardan keng foydalangan. Masalan, slavyan qabilalarida non-tuz – do`stlik ramzi, trubka-tinchlik, atirgul-sevgi ramzi va h.k. 
belgilar “buyumli yozuv” xarakteriga ega edi. Fanda turli xil yozuv  ko`rinishlari aniqlangan va yozuvning tadrijiy tarixi  isbotlangandir.