Tasseming bu modda bilan olib bor"" I eksperimental ishiari natijalari

2 NaHCCb ->   Na2C 0 3 + СО
2
Г  + H
2
O
Ajralib  chiqqan  uglerod(IV)  oksidi  va  suv  bug’lari  qaytadan 
reaktorga yuboriladi va jarayon takrorlanadi, tejamkorlik ta'minlanadi.
1778-yilda  mashhur  fransuz  kimyogari,  A.  Lavuazyening  yaqin 
do'sti,  L.B.  Giton  de  Morvo  (1737-1816  yy.)  selitra  zavodini  ishga 
tushirdi.  K.L.  Bertoile  1780-yilda gazlamalami  xlor yordamida oqar- 
tirish  usulini  ishlab  chiqdi;  selitra,  soda  va  osh  tuzi  ishlab  chiqarish 
jarayonlarini takomillashtirdi,  sifatli  po'lat  va metall  qotishmalarini 
olish bo'yicha tavsiyalar berdi.  K. 
Sheyelye 
1769-1785-yillarda 
tabiiy  obyektlardan  bir  qator  organik  moddalar:  olma,  vino,  limon, 
sut,  shavel  kislotalarini  ajratib  oldi.  F.  Furkrua  1786-1789-yiilarda 
turli  kimyoviy  texnologiyalami  amaliy  qo'llash  jarayoni  yoritilgan 
“Kimyo,  farmatsiya  va  metallurgiya  bo'yicha  metodik  qo'llanmalar” 
ishchi qo'llanmasini chop etdi.
2-bosqich  yakunida kimyoviy moddalami  ishlab chiqarish endi 
hunarmandchilik  darajasidan  yirik  kimyo  korxonalari  tizimiga  ega 
bo'lgan  sanoat  sohasiga  aylandi.  Bu  soha  o'z  mutaxassisiari, 
kimvogar-texnologlari  va  malakali  ishchilariga  ega  bo'lgan  sanoat 
majmuiga  aylandi,  kimyo  texnologiyasi  ilmiy-texnik  va  texnologik 
asoslarga suyandi, texnologik ta'lim tizimi shakllandi.
16.4. Kimyoviy texnologiyalar  rivojining 3-bosqichi
XIX 
asmi  o'z  ichiga  olgan  ushbu  bosqichni  tom  ma'noda 
organik  moddalar  kimyosining  vujudga  kelish  va  rivojlanish  davri 
deb  avtish  mumkin.  1806-yilda  Y.Y.  Berselius 
birinchi  marta 
“organik  kimyo”  atamasini  qo'lladi,  1814-1818-yillarda  hozirgacha 
qo'llanib kelinayotgan kimyo alfavitini taklif etdi.
1806-1825  yillarda bir qator kashfiyotlar amalga oshirildi:
-
  J.  Kavantu  va  P.Peitye  o'simliklar  bargidan  xlorofill  ajratib 
olishdi;
-  F.  Shtromeyer  kraxmalning  sifat  reaksiyasini  (yod  bilan  ko'k 
rang) ochdi;
463

---

-  Y.  Libix  va  F.  Vyoler  organik  birikmalarda  izomeriya 
hodisasini ochdilar;
- M.  Faradey “yorituvchi gaz” tarkibidan benzoini ajratib oldi va 
uning  elementar tarkibini aniqladi.
XIX  asr  o'rtasida  yuz  bergan  sanoat  revolyutsiyasi  bir  qator 
Yevropa mamlakatlarida o'zi  arzon  va zaxirasi ko'p  bo'lgan  mahalliy 
xomashyo  (ko'mir,  ko'm ir  smolasi,  yog’och,  ju n ,...)  asosida 
samaradorligi yuqori  bo'lgan  ishlab  chiqarish  korxonalariga  ehtiyojni 
oshirdi.  1819-yilda  A.  Garden  ko'mir  smolasi  tarkibidan  naftalin, 
1833-yilda  F.F.  Runge  pirrol,  xinolin,  fenol  va  boshqa  moddalar 
ajratib oldi va ulami  sanoat miqyosida olish imkoniyatlari o'rgandi.
Nemis  kimyogari 
Fridrix  Vyoler
  (1800-1882 
yy.)  mashhur  olimlar:  L.  Gmelin  va  Y.Y.  Berselius 
shogirdi, 
noorganik 
modda  bo’lgan 
ammoniy 
sianatdan  organik  modda  -   mochevina  hosil  qilib, 
organik  sintezni  boshlab  berganligini  alohida  qayd 
etish  lozim.  1832-1844-yillar  davomida  u  bilan  Y. 
Libix  organik  sintez  va  noorganik  kimyo  rivojiga 
salmoqli hissa qo'shdilar.
Nikolay  Nikolaevich  Zinin
 (1812-1880  yy.)  Sankt-Peterburg 
Akademiyasi  akademigi  (1858  y.), 
Rus 
fizik- 
kimyogarlari jamiyatining birinchi Prezidenti (1868- 
1877  yy.),  organik  kimyo  Tan in in g  asoschilaridan 
biri, 
1841-yilda 
aromatik 
nitrobirik-malarm 
qaytarish  usuli  bilan  anilin  (1842  y.)  va  bir  qator 
boshqa  moddalami  sintez  qilgan.  Uning  ishlari 
asosida  Yevropa  va  Rossiyada  sintetik  bo'yoqlar, 
xushbo'y  moddalar,  dorivor  moddalar va portlovchi 
moddalar 
olishga 
ixtisoslashgan 
kimyo 
va 
farmatsevtika  korxonalari  qurilgan.  Nemis  kimyogari  A.  Xofman 
1880-yil  martda