Rivojlanish strategiyasiyo'nalishida:
- texnologik chiqindilami qayta ishlash natijasida yangi
mahsulotlar olish va atrof-muhit ekologik xavfsizligini
tizimli
ravishda oshirib borish;
- texnologik jarayonlami optimallashtirish va ishlab chiqarishni
ixtisoslashtirish;
- soha bo'yicha ilmiy-tadqiqot va texnologik izlanishlar olib
borish, kimyoviy moddalaming hosil bo'lish mexanizmlarini
chuqurroq o'rganish.
Tayanch iboralar
Kimyo texnologiyaiari. Noorganik moddalar texnologiyasi.
Organik moddalar texnologiyasi. Nano texnologiyalar. Amaliy kimyo.
Kimyo sanoati. Ko’p tonnajli sintez. Ammiak. Nitrat kislotasi. Sulfat
kislota. Polimer. Sintetik kauchuk. Neft uglevodorodlari. Sintetik
yoqilg'i. Plastmassa. Kapron. Naylon. Biotexnologiya. Kimyoviy
ekologiya.
477
Nazorat savollari
1. Kimyoviy texnologiyalar ta'rifini bering
va turlarini
ko'rsating.
2. Nanotexnologiya
va kimyoviy texnologiyalar farqlarini
ko'rsating.
3. Kimyoviy texnologiyalar qachondan boshlab shakllandi ?
4. Kimyoviy texnologiya qaysi tarkibiy qismlardan iborat ?
5. Nega kimyoviy texnologiyalar rivoji
5 davrga bo'lib
o'rganiladi ?
6
. Kimyoviy
texnologiyalar rivojlanishining
1-bosqichini
izohlang.
7.
Kimyoviy
texnologiyalar
rivojlanishining2-bosqichini
izohlang.
8
. Kimyoviy
texnologiyalar rivojlanishining
3-bosqichini
izohlang.
9. Kimyoviy
texnologiyalar rivojlanishining
4-bosqichini
izohlang.
10. Kimyoviy texnologiyalar rivojlanishining 5-bosqichini
izohlang.
11. Kimyo sanoatining samaradorligi qaysi omillarga bog’liq ?
12 Tabiiy, sun’iy va sintetik tolalar tavsiflarini keltiring.
13. Plastmassa buyumlar qachondan buyon va qaysi sohalarda
qc'Hamlib kilmoqda ? Javobingizni misoflar bilan izohlang.
14. O'zbekistonda yaratilgan kimyo-texnoiogiyalariga misollar
keltiring.
Adahiyotlar
1. “Kimyo sanoati korxonalarini
texnik va texnologik
takomillashtirish 2007-2010 yy. dasturi” O 'zR Prezidentining 2007
yil 27 iymdagi PQ-667 qarori.
2. Азимов А. Краткая история химии,- C-Пб.- Амфора.-
2000,- 269 с.
47S
3.
Аналитический
обзор
современной
химической
промышленности. Данные сайта http:// www.agroxxi.ru от
18.10.2011.
4. Бесков B.C. Общая химическая технология. Учебник для
вузов.- М.: Академкнига.- 2005.- 452 с.
5. Журнал “Химическая промышленность”.- 2000-2012 гг.
6
. Левченков С.И.
Краткий очерк истории химии.
Электронный курс, s_levchenkov@rambler.ru.
7. Лешина А. Пластики биологического присхождения.
“Химия и жизнь”. - 2012." № 9.
8
. Миттова И.Я., Самойлов
А.М.
История химии с
древнейших времен до конца XX века.- М.: Интеллект книга. -
2009,- 416 с.
9.
Перепелкин
К.Е.
Химические
волокна:
развитие
производства, методы получения, свойства, перспективы.-С-Пб:
РИО СПГУТД.-2008.-354 с.
10. Соловьев Ю.И. История химии.- М.: Просвещение.-
1976.-367 с.
11. Фигуровский Н.А.
Очерк общей истории химии. От
древнейших времен до начала XIX в,- М.: Наука,- 1969.- (OCR
Biografia.Ru).
1 2
.ww'w,cheraindustry.ru - kimyo sanoati bo’yicha axborotlar
portali.
13.
www.chemport.ru -
kimyo fani va sanoati bo’yicha
axborotlar sayti.
ХУЛ BOB. KIMYOVIY NOMENKLATURALAR TARIXI
17.1. Dastlabki kimyoviy belgilar va simvollar.
17.2. Kimyo tili va terminologiyasi.
17.3. Kimyoviy nomenklaturaning yaratilishi va rivoji.
17.4. IUPAK nomenklaturashling asosiy tamoyillari.
17.5. Noorganik moddalar nomenklaturasi.
17.6. Organik moddalar nomenklaturasi.
Moddalami barchaga tushunarli bo'lgan biror-bir shartli
ko'rinishda belgiiash kimyogarlarning doimiy muammolardan biri
bo'lib, uning yechimi kimyo fani taraqqiyotiga mos ravishda turli
ko'rinishlarga ega bo'lsa ham, ammo uning yagona universal yechimi
hozirgacha topilmagan.
Kimyo tilida boshqa fanlardan kirib kelgan atamalar va shartli
qisqartmalar bo'lishi hamda ko'pgina kimyoviy tushunchalar hozirda
o'rganilmayotgan yunon va lotin tillaridan olinganligi fanni
o'zlashtirishda
qiyinchilik
tug’diradi.
Kimyo
tezaurusida
matematika, fizika, biologiya, informatika, texnika va texnologiyalar
turli sohalariga tegishli atamalar:
indeks, koeffitsiyent, tenglama,
ekvivalent, massa, tetraedr
bo'lishi
ham ushbu muammoning
dolzarbligini oshiradi. Shu sababli, terminlar va atamalaming lug’aviy
ma'nosini va kelib chiqishini (etimologiyasini) talabalarga didaktik
o'yinlar ko'rinishida tushuntirish ularfiing kimyoviy qonuniyatlar,
terminlar, simvollar va atamalar mazmun-mohiyatini anglashlarida
katta yordam beradi.
Kimyo tilining nisbatan turg’unligi kimyogar mutaxassislar va
turdosh fanlar vakillari uchun muloqot vositasi bo'lib xizmat qiladi.
Kimyo nomenklaturasining tarixiy shakllanishi o'zida kimyo fani
taraqqiyotining har bir bosqichiga o'ziga xos xususiyatlami, fanning
nazariy va amaliy rivojlanish darajasini ham aks ettirib boradi. Shu
sababli, ushbu bo'limni chuqur o'rganish nafaqat talabalar, balki
kimyo o'qituvchilari uchun ham muhim didaktik ahamiyatga ega.
17.1. Dastlabki kimyoviy belgilar va simvollar
Qadimgi dunyo kimyogarlari moddalar, kimyoviy jarayonlar va
laboratoriya jihozlarini belgilashda turli simvollar, piktogrammalar,
iyerogliflar va astronomik belgilardan foydalanishgan (118-rasm).
480
Alkimvoaarlamme dastlabki kimvo alfavitidan misollar
0
золото, Солнце, воскресение
соль.ф илософ скаяС оль
серебро,Луна,понедельник
/ \
Огонь
О
железо, Марс, вторник
А
Воздух
0
ртуть, Меркурий, среда, философская Ртуть
Вода
олово, Ю питер, четверг
^ 7 Земля
медь, Венера,пятница
^
Эликсир (философский камень, магистеркй)
свинец, Сатурн,суббота
’у '
Великое Делание (трансмутация)
сера, философская Сера
окончание Великого Делания
118-rasm. Alkimyogarlar YII-XII asrlarda qo'Hagan kimyoviy
simvollar
Xitoy alkimyogarlari metallarni
Щ
, oltinni
qattiq holatdagi
nometallami Тл (tosh), suyuqliklami Ж (suv), gazlami
(bug’)
ieogliflari
(masalan, Ge Xun (284-343 yy. asariarida) bilan
belgilashgan.
Yevropa alkimyogarlari vino spirtini (lotincha spiritus vini) -
SV, nitrat kislotasini (lotincha - aqua fortis) - F, “shoh arog’i”ni esa
(lotincha aqua regis) - R , deb belgilashgan.
Fransuz kimyogarlari
azotni -Az (Azote), glitsinni -G1
(Glucinium), vol'Jramni -Tu (Tungstene)
deb belgilashgan. Mis
metallini: inglizlar -
copper, turklar - hakir, polyaklar - miedz, chex-
lar
-
tried, yaponlar
-
long
va kislorodni mos ravishda
tlen,
oxygen, oksijen, kyslik, yang
deb turlicha atalishi olimlaming o'zaro
muloqot qilishlarida qiyincbiliklar tug’dirgan. Shu sababli, XIII asr
boshlarida Yevropada arab va Sharq alkimyogarlarining asarlarini
lotin tiliga va boshqqa tiilarga tarjima qilishda ulaming qo'lyoz-
malaridagi shartli kimyoviy belgilami tartiblashtirib, umumiy bir
tizimga keltirishga harakat qilindi (14-jadval). Bu simvollaming
ustunlik tomonlari shundaki, ulaming ma'nosi barcha millat
alkimyogarlari uchun bir xil mazmun kasb etadi va ixcham shaklga
ega.
481
14-jadval
Alkimyogarlar alfavitidan misollar
№
Simvolning
ko'rinishi
Simvolning
kimyoviy
mazmuni
№
Simvolning
ko'rinishi
Simvolning
kimyoviy
mazmuni
1
m
O 't, olov belgisi
2.
Kuchli
qizdirish
belgisi.
3
-E
Kuydirish
jarayoni
4.
Aralashtirish
jarayoni
5.
1
Ж
So'ndirilmagan
ohak
6
.
V
Distillash,
suyuqlikni
haydash
7.
1
J
9Q
Kaliy birikmasi
- potash
8
.
Mis oksidi
,9.
э-|
Q o'rg’oshin
oksidi
10.-
Do'stlaringiz bilan baham: |