O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti axmedova Dildora Bahodirovna

Bo‘yoqdor  leksika.
  Bunday  leksemaning  kishi  hissiy  munosabatini 
ifodalovchi  ifoda  semasi  bo‘rtib  turadi:  [ulkan],  [badnafs],  [qiltiriq],  [oniy], 
[tashrif], [oraz], [yovqur], [mahliqo], [badbashara] va h. 
Bo‘yoqdor  leksemaning  ifodaviyligi  ijobiy  yoki  salbiy  bo‘lishi  mumkin. 
Shunga  ko‘ra  bo‘yoqdor  leksemalar  ijobiy  bo‘yoqdor  leksema  va  salbiy 
bo‘yoqdor leksemaga bo‘linadi. 
Ijobiy  bo‘yoqdor  leksema  so‘zlovchining  borliq  hodisasiga  ijobiy 
munosabatini  ifodalaydi  va  ular  sememalarida  tegishli  ifoda  semalari  ijobiy 
bo‘ladi.  Misollar:  1.Onam  deganimda,  oqsoch,  jafokash  munis  va  mehribon 
chehrang  bo‘lar  namoyon  (G‘.G‘ul.).  2.  U  hamisha  kulib,  jilmayib  turadigan 
mehribon  chehrani  ko‘rmadi  (M.Ism.).  3.Orazin  yopqoch, ko‘zimdan sochilur 
har lahza  yosh (Nav.)  
          Salbiy  bo‘yoqdor  leksema  borliq  hodisasiga  so‘zlovchining  salbiy 
munosabatini  ifodalaydi  va  ular  sememasida  salbiy  munosabatni  ifodalovchi  sema 
bo‘rtib  turadi.  Misollar:  1.  So‘ngra  yakkam-dukkam  iflos  tishlarini  yashirgan 
og‘zini  katta  ochib  esnadi,  go‘yo  uning  butun  badburush  yuzini  og‘iz  qopladi 
(Oyb.)  2.  U  bir  ko‘ngli  borib,  muttaham  qozining  tumshug‘iga tushirgisi, yo iflos 
basharasiga  tupurgisi keldi. (M.Ism.)  
           Ijobiy  bo‘yoqdor  leksema  nutqda  salbiy  bo‘yoqdor  leksema  o‘rnida 
voqelanishi  mumkin.  1.  Jamolingizni  (“basharangizni”  ma’nosida)  boshqa 
ko‘rmay! 2. Rosa xursand qildingiz   (“xafa qildingiz”   ma’nosida).  
Leksemaning  ijobiy  va  salbiy  bo‘yog‘ini  ijobiy  va  salbiy  ma’nodan  farqlash 
kerak.  Masalan,  [yaxshi]  leksemasi  ijobiy  ma’noga  ega,  ammo  uning  ifoda 
semasi  bo‘yoqdorlikni  ko‘rsatmaydi,  ya’ni  u  bo‘yoqsizdir.  [xunuk]  salbiy 
ma’noga ega bo‘yoqsiz leksema.