O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti axmedova Dildora Bahodirovna

Bo‘yoqsiz  leksika
.  O‘zbek  tili  lug‘at  tarkibidagi  leksemaning  ko‘pchiligi 
so‘zlovchining  hissiy  munosabatini  ifodalovchi  bo‘yoqdan  xoli  bo‘ladi. 
Bunday  birlik  bo‘yoqsiz  leksema.  Masalan,  [bor],  [yo‘q],  [katta],  [mazali], 
[daryo],  [urmoq],  [chiroyli],  [tez],  [husn]  kabi  leksemalar  borliq  hodisalarini 
boricha  aks  ettiradi  va  unga  so‘zlovchining  munosabatini  ifodalamaydi. 
Boshqacha  aytganda,  bo‘yoqsiz  leksemaning  kishi  hissiy  munosabatini 
ifodalovchi  ifoda  semalari  nol  darajada  bo‘ladi.    Biroq  bu  leksemaning 
bo‘yoqsizligi nisbiy, ya’ni faqat lisonda. Nutqda har qanday bo‘yoqsiz leksema 
ham  bo‘yoq  kasb  etishi  mumkin.  Masalan,  [katta]  leksemasining  lisoniy 

---

169 
 
 
mohiyati  –  sememasi  bo‘yoqsiz.  Biroq  u  nutqda  boshqa  nolug‘aviy  tajallilar 
bilan  qorishib,  bo‘yoq  kasb  etadi.  Dengiz  k-a-tta  edi  gapida  fonetik  tajalli 
ta’sirida [katta] leksemasi bo‘yoqdor nutqiy birlikka aylangan.