Berdaq nomidagi qoraqalpoq davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakulteti «iqtisodiyot» kafedrasi

Dehqon xo‘jaliklarining asosiy ko‘rsatkichlari 

Ko‘rsatkichla

r 

O‘lcho

v 

birligi 

2004 y 

2005 y.  2006 y.  2007 y. 

2008y 

2009 y 

2010 y 

2011 y 

2012 y 

2013 y 

Yalpi qishloq 

xo‗jaligi 

mahsulotida 

dehqon 

xo‗jaliklarinin

g ulushi 

% 

66,7 

65,4 

64,1 

62,7 

62,1 

61,7 

62,3 

64,1 

65,3 

63,3 

sh.j.: 

o‗simlikchilik

da  

% 

22,1 

21,7 

20,1 

19,0 

18,7 

20,6 

21,5 

22,9 

22,0 

23,4 

 

chorvachilikda  

% 

44,6 

43,7 

44,0 

43,7 

43,4 

41,1 

40,8 

41,2 

43,3 

39,9 

Dehqon 

xo‗jaliklari 

soni 

birlik. 

324360

2 

331236

0 

417761

9 

437711

2 

448198

9 

454442

0 

463167

5 

467321

0 

470343

3 

475917

4 

Ekin maydoni 

ming 

ga 

401,5 

386,8 

404,1 

421,2 

433,3 

441,9 

454,8 

458,0 

466,7 

472,8 

Jami ekin 

maydonida 

dehqon 

xo‗jaliklari 

ulushi  

% 

10,6 

11,2 

11,4 

11,1 

11,7 

12,1 

12,5 

12,9 

12,9 

13,1 

 

Dehqon  xo‗jaligini  tashkil  etadigan  va  yuqorida  keltirilgan  predmet, 

ob‗yektlariga, uy xo‗jaligi ob‗yektlari, uy, mebel, elektr uskunalari, idish-tovoq va 

hokazolar  kiradi.  Uy  xo‗jaligi  ob‗yektlari,  uyda  yashash  uchun  yaxshi  shart-

sharoitlar  yaratadi,  unga  uyni  yig‗ishtirish  jihozlari,  iste‘mol  mahsulotlari,  sifatli 

kiyim-kechak  va  boshqalar  kiradi.  Uy  xo‗jaligiga  tegishli  yer  qishloq  xo‗jaligi 

uchun  qanday  xizmat  qilsa,  uy  xo‗jaligining  o‗ziga  ham  shunday  xizmat  qiladi, 

ya‘ni bir vaqtning o‗zida uy dehqon xo‗jaligi predmeti va ishlab chiqarish vositasi 

vazifasini  bajaradi.  Uy  ta‗mirlanganda,  tozalanganda  mehnat  predmeti  vazifasini 

va  unda  yashaganda  dehqon  xo‗jaligini  yuritish  vositasi  vazifasini  bajaradi.  Uy 

xo‗jaligi insonlar hayot faoliyatining zaruriy elementi bo‗lib hisoblanadi. 

39 

 

Dehqon  xo‗jaligida  ishlab  chiqarish  va  maishiy  xizmat  munosabatlaridan 

tashqari  oilaviy  nikoh  munosabatlari  mavjud,  ularga  har  bir  oilaning  o‗ziga  xos 

xususiyatidan  kelib  chiqadigan  ota-onalar  va  farzandlar  o‗rtasidagi  munosabatlar 

ham  kiradi.  Lekin  bu  alohida  sotsiologiya  va  psihologiya  fanlariga  oid 

tadqiqotlarga kiradi. 

O‗zbekiston  Respublikasining 1998  yil 30  aprelda  qabul  qilingan  ―Dehqon 

xo‗jaliklari  to‗g‗risida‖  gi  qonuni  ularni  rivojlantirishda  huquqiy  asos  bo‗lib 

xizmat  qilmoqda.  Mazkur  qonunga  muvofiq  dehqon  xo‗jaliklari  tomonidan 

huquqiy  shaxs  maqomini  olish  jarayoni davom  etmoqda  va ular  soni  yildan  yilga 

o‗sib borsa-da, ammo bu jarayon sust bormoqda. Bizning fikrimizcha, bu jarayonni 

tezlashtirish uchun quyidagi masalalarni hal etish zarur;  

 

dehqon xo‗jaliklari o‗rtasida huquqiy shaxs maqomini olgan holda faoliyat 

yuritishning afzalliklarini aniq belgilab berish;  

 

dehqon  xo‗jaliklarining  huquqiy  shaxs  maqomini  olishi  bilan  bog‗liq  va 

so‗nggi  bosqichlarda  yuz  beradigan  majburiy  yig‗im  va  to‗lovlar 

mexanizmini qayta ko‗rib chiqish.  

Bundan  tashqari,  dehqon  xo‗jaliklarini  rivojlantirishda  bir  qator  muammolar 

mavjud.  Ularni  chorva  mollari  uchun  em-xashak  va  kontsentrat  ozuqalar  bilan 

ta‘minlash, ularni sotib olishdagi byurokratik muammolar.  

Dehqon xo‗jaligi to‗g‗risida qabul qilingan qonunda tomorqa yer uchastkasini 

dehqon  xo‗jaligining  boshqa  dehqon  xo‗jaligiga  ijaraga  berish  huquqi  ko‗zda 

tutilmagan.  Bu  narsa  ham  huquqiy  hujjatlarda  belgilab  qo‗yilsa,  maqsadga 

muvofiq bo‗lar edi.  

Qonunda dehqon xo‗jaligiga yollanma mehnatdan doimiy asosda foydalanish 

huquqi  berilmagan.  Lekin  chorvachilik,  sabzavotchilik  va  boshqa  sohalar  bilan 

shug‗ullanuvchi  dehqon  xo‗jaliklarida  chetdan  jalb  qilinadigan  ishchi  kuchiga 

butun  yil  davomida  zarurat  sezilmoqda.  Shuning  uchun  dehqon  xo‗jaliklarida 

mehnat  kodeksi  talablari  asosida  yollanma  mehnatdan  foydalanishni  qonuniy 

tarzda belgilab qo‗yish zarur.  

40 

 

1998 yilda qabul qilingan O‗zbekiston Respublikasining ―Dehqon xo‗jaliklari 

to‗g‗risida‖gi  qonunida  Respublikamizda  dehqon  xo‗jaliklarining  maqomini 

aniqlashtirish,  dehqon  xo‗jaliklarini  rivojlantirishning  qonuniy  mexanizmlarini 

takomillashtiriladi.  

Birinchidan,  aholining  dehqon  xo‗jaliklari  dehqon  xo‗jaligi  sifatida  qayta 

nomlandi va uning tashkiliy  mohiyati, maqomi tashkiliy-iqtisodiy hamda huquqiy 

asoslari mustahkamlab qo‗yildi.  

Ikkinchidan,  dehqon  xo‗jaligining  ijtimoiy-iqtisodiy  mohiyati,  maqomi, 

tashkiliy-iqtisodiy  asoslari  va  uning  qishloq  xo‗jaligi  bilan  shug‗ullanuvchi 

tadbirkorlar sub‗ekti sifatidagi xususiyatlari aniq belgilab berildi.  

Uchinchidan, Vazirlar Mahkamasining 1998 yil 15 iyuldagi 300-sonli qarori 

bilan  faoliyat  ko‗rsatayotgan  dehqon  xo‗jaliklarini  dehqon  xo‗jaliklariga 

o‗zgartirish tartibi tasdiqlandi.  

To‘rtinchidan, ―Dehqon xo‗jaligi to‗g‗risida‖ gi qonunda ularni davlat yo‗li 

bilan  va  boshqa  tarzda  qo‗llab-quvvatlash  hamda  ularning  faoliyatini  tartibga 

solish mexanizmi belgilab beriladi.  

Fermer  xo’jaliklari.  2014  yilning  1  yanvar  holatiga  fermer  xo‘jaliklarida 

35,1  ming  bosh  yirik  shoxli  qoramol,  shu  jumladan  12,6  ming  bosh  sigir,  35,2 

ming  bosh  qo‘y  va  echkilar,  191,1  ming  bosh  parrandalar  mavjud  bo‘lib,  2012 

yilning  yanvar-dekabriga  nisbatan  yirik  shoxli  qoramollar  soni  100,0  foizni,  qo‘y 

va echkilar 106,7 foizni, parrandalar 101,7 foizni tashkil etdi.  

Respublikamizda dehqon xo‗jaliklarini tashkil etish va rivojlantirishdan asosiy 

maqsad,  qishloq  xo‗jaligida  barqarorlikni  ta‘minlash  va  uning  o‗sish  sur‗atlarini 

tezlatish  orqali  qishloq  aholisining  turmush  darajasini  ko‗tarishdir.  Prezidentimiz 

I.A.Karimov  qayd  qilganlaridek,  ―maqsad‖  –  qishloq  xo‗jaligi  sohasida  ishlab 

chiqarish  samaradorligini  keskin  oshirish,  qishloqda  yashayotgan  halqimizning 

turmush darajasini ko‗tarish, ular uchun munosib shart-sharoitni yaratishdan iborat 

bo‗lmog‗i kerak‖  

 

41 

 

Jadval 7 

Fermer xo’jaliklarida asosiy qishloq xo’jalik mahsulotlarini ishlab 

chiqarish quyidagicha ifodalanadi: 

 

yanvar-dekabr 

2012 yil 

yanvar-

dekabrga 

nisbatan 

foiz 

hisobida  

2012y. 

2013y. 

ming 

tonna 

ishlab 

chiqarish 

umumiy 

hajmidagi 

ulushi, foiz 

ming 

tonna 

ishlab 

chiqarish 

umumiy 

hajmidagi 

ulushi, foiz 

 

 

 

 

 

 

Boshoqli don 

111,2 

70,9 

111,7 

69,0 

100,5 

shu jumladan 

bug’doy 

111,2 

71,0 

111,7 

69,1 

100,5 

Kartoshka 

9,8 

27,0 

10,4 

26,3 

105,5 

Sabzavot 

64,6 

38,8 

79,5 

39,5 

123,1 

Poliz 

43,6 

50,6 

48,6 

49,3 

111,5 

Meva va rezavorlar 

12,5 

41,2 

13,1 

39,5 

104,1 

Uzum 

0,4 

10,7 

0,5 

10,8 

107,6 

Go‘sht, tirik vaznda 

1,5 

2,2 

1,8 

2,3 

115,2 

Sut 

9,9 

4,4 

12,5 

4,6 

125,7 

Tuxum, mln. dona 

10,5 

10,8 

12,8 

7,8 

121,8 

Jun, tonna 

58,0 

5,7 

65,0 

6,0 

112,1 

Pilla, tonna 

784,9 

96,2 

714,4 

87,4 

91,0 

42 

 

 

Odamlarga  yer  berilishi  iqtisodiy  islohotning  dastlabki  eng  qiyin  yillarida 

zarur  bo‗lib,  u  nihoyatda  keskin  muammolarni  hal  qilishda  juda  muhim  rol 

o‗ynaydi.  Dehqon  xo‗jaliklarini  mustahkamlash  va  ularni  shakllantirish  borasida 

muhim chora-tadbirlar ko‗rish hisobiga: 

  birinchidan, mehnatga yaroqli aholining ish bilan band bo‗lmagan ortiqcha 

qismini, ijtimoiy foydali mehnatga jalb qilishga erishildi;  

  ikkinchidan,  aholining  real  daromadlarini  oshirishga  shuningdek, 

shartnomalar  asosida  qishloq  xo‗jaligi  mahsulotlarini  yetishtirish  bilan 

shug‗ullanib  kelganlarga  mehnat daftarchasi berish  hamda  ular  qariganda 

nafaqa olish huquqini berish bilan ko‗pgina qishloq aholisi uchun ijtimoiy 

kafolatlarni mustahkamlashga erishildi; 

  uchinchidan,  aholini  hayotiy  muhim  oziq-ovqat  mahsulotlari  bilan 

ta‘minlashdagi  keskinlikka  barham  berishga  erishildi.  Yer  uchastkalari 

olgan  oilalar  kartoshka,  sabzavot,  meva,  chorvachilik  mahsulotlariga 

bo‗lgan  o‗z  ehtiyojlarini  qondiribgina  qolmay,  balki  ularni  shaharlardagi 

dehqon bozorlarida sotishni ancha ko‗paytirib, oziq-ovqat muammosini hal 

qilishga o‗z hissasini qo‗shadi;  

 

to‗rtinchidan,  yakka  tartibda  uy-joy  qurilishi  ko‗lamini  ancha 

kengaytirishga muvaffaq bo‗lindiki, bu hol aholini uy-joy bilan ta‘minlash, 

respublika  aholisini  kommunal  maishiy  va  uy-joy  sharoitlarini  yaxshilash 

sohasidagi anchagina muammolarni hal qilishga yordam berdi;  

  beshinchidan,  faqat  ijtimoiy  nizolarning  sababi  va  manbalarini  bartaraf 

etish hisobigagina emas, balki yerlarni obodonlashtirishda faol qatnashish, 

o‗zi  va  oilasi  manfaatini  ko‗zlab  foydali  mehnat  bilan  shug‗ullanish 

barqarorligini ta‘minlashga hissa qo‗shdi.  

Umuman  olganda,  dehqon  xo‗jaliklari  haqidagi  qabul  qilingan  qonun  milliy 

iqtisodiyotda quyidagi beshta muhim masalani hal qilib berdi.  

1.  Qishloq xo‗jaligida mulkchilik masalasi.  

43 

 

2.  Dehqonlarda,  mulkka  egalik  hissini  shakllantirish  va  mustahkamlash 

masalasi.  

3.  Qishloq joylarida bozor iqtisodiyotini shakllantirish masalasi.  

4.  O‗zbekistonda  mulkdorlar  qatlamining  paydo  bo‗lishiga  mustahkam 

huquqiy asos yaratdi.  

5.  Qishloq  xo‗jaligida  tadbirkorlikning  rivojlanishiga  iqtisodiy-huquqiy  asos 

yaratdi. 

Dehqon  xo‗jaligi  qishloq  xo‗jaligi  sohasida  faoliyat  yurituvchi  tadbirkorlik 

shakllaridan biri sifatida bir qator afzalliklarga ega. 

  ishlab chiqarish hajmining kichikligi bozordagi talab va taklif nisbatiga tez 

moslashishi  va  ko‗p  mablag‗  sarflamay  o‗z  faoliyati  yo‗nalishlarini  qayta 

shakllantirish imkonini beradi;  

  oila mehnatiga tayanish uy bekalari, qariyalar va bolalar mehnatidan ham 

unumli foydalanish hamda asrlar davomida shakllanib kelgan dehqonchilik 

madaniyatini avloddan-avlodga o‗tkazib borishga sharoit yaratadi;  

  xususiy  mulk  egaligi  hamda  yerni  meros  qilib  qoldirish  huquqi  bilan 

umrbod egalikka berilishi mulkdan oqilona foydalanishga yo‗l ochadi.  

―Dehqon  xo‗jaligi  xususiy  mulkka  asoslangan  bo‗lib,  tegishli  yer 

maydonida,  oila  a‗zolari  bilan  hamkorlikda  qishloq  xo‗jaligi  mahsuloti  ishlab 

chiqarib,  oila  a‗zolarining  ehtiyojini  qondirish  va  yuqori  daromad  olishga 

intiluvchi, davlat va boshqa bozor sub‗yektlari tomonidan tashqi ta‘sirini sezuvchi 

bozor iqtisodiyoti sub‗yektidir‖. 

Dehqon  xo‗jaligining  asosiy  vazifasi  qishloq  aholisini  foydali  mehnat  va 

tadbirkorlik faoliyatiga keng jalb etish orqali ishlab chiqarish kuchlaridan  oqilona 

foydalanishga  erishish  hamda  shu  asosda  eng  kam  sarf-xarajat  birligi  evaziga 

mahsulot  yetishtirishni  har  tomonlama  ko‗paytirishdan  iborat.  Shuningdek,  yer 

resurslaridan  unumli  foydalanish,  mamlakat  aholisining  oziq-ovqatga  bo‗lgan 

ehtiyojini  qondirishga  hissa  qo‗shish,  o‗zi  joylashgan  hududlarning  ijtimoiy 

rivojlanishini ta‘minlashda ishtirok etish kabi bir qator vazifalarni yechishda ham 

dehqon xo‗jaliklari o‗z hissalarini qo‗shishlari lozim.  

44 

 

 Dehqon  xo‗jaliklari  asosan  iste‘mol  mahsulotlari  ishlab  chiqarishga 

ixtisoslashgan. Bugungi kunda respublikamizda qishloq xo‗jaligi mahsulotlarining 

umumiy  hajmida  dehqon  xo‗jaliklari  ulushi  o‗sib  bormoqda.  Respublikada  2009 

yilda  yetishtirilgan  kartoshkaning  87,9  foizi,  sabzavotning  66,3  foizi,  poliz 

ekinlarining  5,3  foizi,  go‗shtning  94,6  foizi,  sutning  97  foizi,  tuxum  ishlab 

chiqarishning 80,7  foizi,  qorako‗l  terining 65,6  foizi dehqon  xo‗jaliklari  hissasiga 

tog‗ri kelmoqda. Natijada 2009 yilga kelib, mamlakatda aholi jon boshiga go‗sht 

iste‘moli  1990  yilga  nisbatan  109,4  %,  kartoshka  iste‘moli  138,8  %,  meva 

iste‘moli 139,1 %, sabzavot va poliz mahsulotlari iste‘moli 108,4 % ni tashkil etdi. 

Demak,  bu  boradagi  barqarorlik  mamlakatimizda  dehqon  xo‗jaliklari  hisobiga 

saqlab qolishga erishilgan.  

Respublikamizda dehqon xo‗jaliklari soni yildan-yilga o‗sib bormoqda. 1998 

yilda ularning  soni  3137  ming bo‗lgan bo‗lsa,  2009  yilga kelib 4,7  mln.ga  yaqin 

dehqon  xo‗jaliklari  faoliyat  ko‗rsatmoqda.  Shunga  mos  ravishda  bu  xo‗jaliklarga 

tegishli  yer  maydonlari  tadqiq  etilayotgan  davrda  503,7  ming  gektardan  1050,3 

gektarga yetdi.  

Respublika  bo‗yicha  dehqon  xo‗jaliklariga  to‗g‗ri  keladigan  yirik  shoxli 

qoramolning ulushi 92,8 % ni, qo‗y va echkining ulushi 75,3 % ni va parrandaning 

ulushi 68,6 % ni tashkil qiladi. Bu har o‗nta dehqon xo‗jaligiga 23 bosh mol, shu 

jumladan, 6 bosh yirik va 17 bosh mayda shoxli mollar to‗g‗ri kelishini anglatadi. 

Qishloq  xo‗jaligi  mahsulotlari  hosildorligi  bo‗yicha  ham  dehqon  xo‗jaliklari 

shirkat  va  fermer  xo‗jaliklariga  nisbatan  yuqori  ko‗rsatkichlarni  ko‗rsatadi. 

Ko‗rsatkichlar  orasidagi o‗zaro farqlar sezilarli darajada  yuqori bo‗lib,  shirkat va 

fermer xo‗jaliklariga nisbatan 1,4-2,5 marta ko‗proqdir.  

Dehqon  xo‗jaliklarida  jon  boshiga  mahsulot  ishlab  chiqarish  hajmi 

yuqoriligining  asosiy  omillaridan  biri,  bu  ularda  bir  gektar  ekin  maydonida 

yetishtirilayotgan  mahsulot  hajmining  kattaligidir.  Bu  davr  O‗zbekiston 

Respublikasi  qishloq  xo‗jaligida  har  bir  gektar  ekin  maydonidan  oilinadigan 

mahsulot  hajmining  o‗sishi  bilan  xarakterlanadi.  Qishloq  xo‗jaligi  bo‗yicha  bir 

45 

 

gektar  ekin  maydonidan  olinadigan  mahsulot  hajmining  o‗sishi  15,4  %  ni  tashkil 

etdi. 

Bu  ko‗rsatkich  bo‗yicha  shirkat  xo‗jaliklarida  eng  yuqori  daraja  27,4  %  ni 

tashkil  etadi.  Buning  asosiy  sabablari  sifatida  keyingi  yillarda  zarar  bilan 

ishlayotgan  shirkat  xo‗jaliklarini  fermer  xo‗jaliklari  sifatida  qayta  tashkil  qilishni 

qayd etish mumkin.  

Dehqon  xo‗jaliklari  yirik  xo‗jaliklarda  foydalanish  o‗ta  mushkul  bo‗lgan 

moddiy  va  mehnat  resurslarini  xo‗jalik  muomalasiga  kiritish  va  ishga  solish 

borasida  nisbatan  yuqori  samaradorlikka  ega.  Ularda  xo‗jalik  doirasida  murakkab 

iqtisodiy  vaziyatga  moslashish,  tadbirkorlik,  tashabbuskorliklarini  namoyon  etish 

imkoniyatlari  boshqa  xo‗jaliklarga  nisbatan  katta.  Bularning  barchasi  iqtisodiy 

qiyin sharoitda xo‗jalikning ushbu toifasi ahamiyatining sezilarli darajada o‗sishini 

belgilab  berdi.  Boshqa  bir  tomondan  mamlakat  iqtisodiy  tizimining  bozor 

tavsiyasiga  ega  ekanligi  ham,  bu  tipdagi  xo‗jaliklarning  rivojlanishini 

rag‗batlantirdi.  

Shunday  qilib,  qishloq  xo‗jaligida  dehqon  xo‗jaligi  boshqa  mulk  shakllariga 

nisbatan quyidagi afzalliklarga ega: 

  mulk egasi ishlab chiqarish vositalari bilan bevosita bog‗lanish huquqiga ega 

bo‗lib, ulardan qay shaklda foydalanishni o‗zi hal qiladi va amalga oshiradi; 

  ishlab  chiqarish  faoliyatida  to‗la  mustaqillikka  ega  bo‗ladi,  xohlagan 

mahsulotini qancha yetishtirishini o‗zi belgilaydi; 

  doimo iqtisodiy va qonuniy javobgarlikda bo‗ladi. Qonunga xilof har bir ish, 

ortiqcha sarflangan har bir so‗m  mulk egasini o‗z mulkidan  ajralishiga olib 

kelishini yaxshi anglaydi. 

1998 yilda qabul qilingan O‗zbekiston Respublikasining "Dehqon xo‗jaliklari 

to‗g‗risida"gi  qonunida  Respublikamizda  dehqon  xo‗jaliklarning  maqomini 

aniqlashtirish,  dehqon  xo‗jaliklarini  rivojlantirishning  qonuniy  mexanizmlari 

takomillashtirildi. 

46 

 

Birinchidan,  aholining  dehqon  xo‗jaliklari  dehqon  xo‗jaligi  sifatida  qayta 

nomlandi va ularning maqomi tashkiliy-iqtisodiy, huquqiy jihatdan mustahkamlab 

qo‗yildi. 

Ikkinchidan,  dehqon  xo‗jaligining  ijtimoiy-iqtisodiy  maqomi,  tashkiliy-

iqtisodiy  asoslari  va  uning  qishloq  xo‗jaligi  bilan  shug‗ullanuvchi  tadbirkorlik 

sub‗ekti sifatidagi xususiyatlari aniq belgilab berildi. 

Uchinchidan,  "Dehqon  xo‗jaligi  to‗g‗risida"gi  qonunda  ularni  davlat  yo‗li 

bilan  va  boshqa  tarzda  qo‗llab-quvvatlash  hamda  ularning  faoliyatini  tartibga 

solish mexanizimi belgilab berildi. 

 

47 

 

II bob. Iqtisodiyotini modernizatsiyalash sharoitida fermer xo’jaliklari 

faoliyati iqtisodiy samaradorligining tahlili 

 

2.1. Fermer xo‘jaliklarning faoliyat iqtisodiy samaradorligini 

o‘stirishda qishloq infratuzilmasi rolini oshirish 

 

Fermer  xo‗jaliklari  faoliyati  samaradorligini  oshirish  uchun  ularga  xizmat 

ko‗rsata  oladigan  zamonaviy  ishlab  chiqarish  va  bozor  infratuzilmasi  tizimini 

tashkil  etish  hamda  jadal  rivojlantirishni  davrning  o‗zi  talab  qilmoqda. 

O‗zbekistonda agrar islohotlarning muhim strategik yo‗nalishlaridan biri qishloqda 

infratuzilma  asoslarini  shakllantirish  va  uning  muassasalari  faoliyatini 

takomillashtirishdir. Ko‗p ukladli iqtisodiyot sharoitida xalq xo‗jaligi tarmoqlarida 

kengaytirilgan  takror  ishlab  chiqarish  jarayonining  uzluksizligini  ta‘minlashda 

infrastrukturaning  o‗rni  alohida  ajralib  turadi.  Zero,  bozor  infrastrukturasi  ishlab 

chiqaruvchi,  xizmat  ko‗rsatuvchi  va  iste‘molchilar  o‗rtasida  keng  miqyosda  sodir 

bo‗ladigan  o‗zaro  munosabatlarni  muvofiqlashtiruvchi,  ularga  ko‗p  qirrali 

xizmatlar ko‗rsatuvchi hamda shu bilan bir qatorda ishchi kuchlarni oqilona takror 

ishlab  chiqarishda  muhim  rol  o‗ynaydigan  turli  muassasalar  majmuidir.  Bu 

muassasalar  faoliyatini  rivojlantirish  o‗z  navbatida  mahsulot  ishlab  chiqarishdan 

toki uni iste‘molchiga yetkazish tizimini yaratish, tadbirkorlik va ishbilarmonlikka 

keng  imkoniyatlar  ochib  berish,  huquqiy  va  jismoniy  shaxslarning  daromadlarini 

muttasil  ko‗paytirish,  kengaytirilgan  takror  ishlab  chiqarishni  talab  va  taklif 

doirasida  tashkil  etish,  ya‘ni  ish  o‗rinlarini  barpo  etish,  haqiqiy  mulkdorlar 

qatlamini  shakllantirish  kabi  qator  bozor  iqtisodiyotiga  mos  muammolarni  hal 

etishda keng imkoniyatlar ochib beradi. 

Biroq  shuni  aytish  lozimki,  respublikamizda,  ayniqsa  uning  agrosanoat 

majmuida  infratuzilma  tarmoqlari  yetarli  darajada  rivojlanmaganligi,  qishloq 

xo‗jaligi  mahsulotlarini  ishlab  chiqarishdan  iste‘molchilar  talabini  to‗la 

qondirishgacha  bo‗lgan  oraliqda  nomutanosibliklar  vujudga  kelishiga,  ishlab 

chiqarish  sarflarining  o‗sishi  va  mahsulot  nobudgarchiligining  ko‗payishiga, 

ijtimoiy  ishlab  chiqarish  samaradorliginiing  pasayishiga va  yil davomida  iste‘mol 

darajasining  turliligiga  olib  keladi.  Shuning  uchun  ham  qishloq  infratuzilmasi 

48 

 

tizimi  rivojini  bosqichma-bosqich  samarali  amalga  oshirmasdan  turib,  qishloqda 

dehqonlar,  tadbirkorlar  va  ishbilarmonlar  uchun  qonunlar  doirasida  ishlab 

chiqarishni  kengaytirish,  aholi  daromadini  oshirish  va  mamlakatimizning  ulkan 

eksport  salohiyatidan  foydalanish  kabi  masalalarning  yechimini  topish  qiyindir. 

Shu bois hozirgi davr talabiga ko‗ra, bozor infrastrukturasi tarmoqlarini, xususan, 

agrosanoat  majmuida  tashkil  etish  va  rivojlantirish  bilan  bog‗liq  bo‗lgan 

masalalarning nazariy  va  amaliy  asoslarini  o‗rganish dolzarb muammolardan biri 

hisoblanadi. 

Qishloq  xo‗jaligi  infratuzilmasi  ko‗rsatayotgan  xizmat  turlarini  xarakteriga 

ko‗ra  moddiy  ta‘minot,  moliyaviy  ta‘minot,  informatsion  ta‘minot  va  reklama, 

maxsus xizmat, tashish va qayta ishlash turlariga ajratish mumkin, (11.2 – rasm ).  

Qishloq xo‗jaligi infratizilmasini ushbu tartibda tasniflash uning bajaradigan 

vazifasini  to‗laqonli  aks  ettira  oladi  va  shu  bilan  birga  kelajakda  fermer 

xo‗jaliklariga  ko‗rsatilayotgan  xizmat  turlarini  kengaytirish  bo‗yicha  ilmiy  taklif 

va amaliy tavsiyalar ishlab chiqish imkonini beradi.