Buxoro muhandislik-texnologiya instituti



Download 7,33 Mb.
Pdf ko'rish
bet64/311
Sana21.01.2022
Hajmi7,33 Mb.
#395130
1   ...   60   61   62   63   64   65   66   67   ...   311
Bog'liq
fayl 1885 20210922

        Azotli  moddalar.
  Sabzavot  va  meva  azot  moddalarining  katta  qismini  oqsillar 
va ularga ergashuvchi aminokislotalar va amidlar tashkil etadi. Bundan tashqari oqsil 
bo‗lmagan  azotli  moddalar:  nuklein  kislotalari,  ammiak  tuzlari,  nitritlar,  ayrim 
vitaminlar, glikozidlar  ham mavjud.    
        Oqsillar.
  Oqsillar  inson  organizmi  to‗qimalarini  qurish  materiali  hamda  ovqat 
energiyasi  manbai  sifatida  xizmat  qiladi.  YOshi  katta  odamning  sutkadagi  o‗rtacha 
iste‘mol qilish me‘yori 80-100 grammni tashkil etadi.   
       Inson  ovqat  hazm  qilish  traktida  proteolitik  fermentlar  ta‘siri  ostida  oqsil 
aminokislotalargacha  parchalanadi  va  uni  organizm  shimadi.  Almashinmas 


52 
 
aminokislotalar    organizmda  sintez  qilinmaydi,  ammo  modda  almashinuv  jarayoni 
me‘yorda  ketishi  uchun  zarur.    Ular  qatoriga  lizin  triptofan,  fenilalanin,  leysin, 
metionin,  valin,  treonin,  izoleysin  kiradi.  Qolgan  aminokislotalar  inson organizmida 
o‗zaro  birikish  (qayta  aminlanish)  natijasida  hosil  bo‗lishi  mumkin.    Oqsilning 
orginizmda  hazm  bo‗lishi  xom  ashyoga  pazandalik  ishlovi  berilgandan  so‗ng 
birmuncha oshadi. Uzoq vaqt davomida isitish oqsillarning chuqur o‗zgarishiga olib 
keladi.   
       Inson  organizmini  to‗laqon  barcha  aminokislotalarga  ega  oqsillar  bilan 
ta‘minlovchi  asosiy  manba  hayvon  mahsulotlaridir.  Sabzavot  va  mevada  oqsil 
miqdori  nisbatan  kam,  ammo  shunga  qaramay  o‗simlik  mahsuloti  ratsionning  katta 
qismini tashkil etadi. Undan tashqari sabzavot hayvon oqsili hazm bo‗lish darajasini 
oshiradi.  Azotli moddalar miqdori (% da): dukkakli mahsulotda - 4,5-5,5;  karamda - 
2,5-4,5;  shpinatda  -  3,5;  kartoshka,  sabzi,  piyozda  -  qariyb  2;  tomat  va  qovoqda  - 
qariyb  1.  Mevalarning  ko‗pchiligi  1%  -dan  kamroq  azotli  moddalarga  ega.  Ayrim 
sabzavot va kartoshka oqsili to‗laqonli, jo‗xori oqsili tarkibida esa  lizin yo‗q, sabzi 
oqisilida  esa  triptofanning  faqat  izi  bor.    Oqsilning  molekulalari  ulkan  bo‗lib, 
molekulyar  massasi  ham  kata  (bir  necha  o‗n  mingdan  boshlab  bir  necha 
milliongacha),  shuning  uchun  ularning  haqiqiy  eritmasining  kolloid  eritmalarga  xos 
bo‗lgan  qator  xususiyatlari  mavjud.  Ko‗p  oqsillar  globula  (shar)  shakliga  ega. 
Polipeptid bog‗lar spiral shaklida o‗rnashgan bo‗lib shar ko‗rinishida o‗ralgan. Spiral 
ichida  gidrofob  (suvni  biriktirmaydigan)  guruxlar  o‗rnashgan.  Globula  yuzasida  esa 
suvni o‗ziga tortuvchi gidrofil guruxlar mavjud. Suv qobig‗i bo‗lgani tufayli oqsillar 
turg‗un kolloid eritma hosil qiladi.  
       Oqsil  molekulasi  suvda  HO-RH  turdagi  birikma  hosil  qiladi.  Bu  birikma 
atmosfera  elektrolitidir.  Meva  sharbati  nordon  reaksiyaga  ega  bo‗lganligi  uchun  H+ 
ionlarning dispersion muhitdagi yuqori konsentratsiyasi oqsil molekulasidan shunday 
ionlar ajralishiga to‗sqinlik qiladi va bu molekulalardan OH- ionlar ajralib chiqishiga 
sababchi  bo‗ladi.  SHuning  uchun  meva  sharbatidagi  oqsillar  musbat  zaryadlanadi. 
Oqsilning ikki tashqi monoqatlami va ikki qavat lipoidlardan iborat bo‗lgan biologik 


53 
 
membranalar  kolloid  xususiyatlari  tufayli  hujayraning  tanlovchi  o‗tkazuvchanligini 
va turgor vujudga kelishini ta‘minlaydi.   
        Oqsil  denaturatsiyalanishi  va  u  hosil  qilgan  kolloid  sistemaning  buzilishi 
qizdirish  (500S  -dan  yuqori  temperaturagacha);  kislota,  tuzlar,  spirt  ta‘siri  hisobiga, 
elektr toki o‗tkazish hisobiga vujudga kelishi mumkin va hokazo.   
Isitish natijasida molekula ichidagi harakatlar intensivligi oshadi va alohida radikallar 
ajralish  tendensiyasi  kuchayadi,  polipeptid  zanjirlar  konfiguratsiyasi  o‗zgaradi  va 
degidratatsiya  vujudga  keladi.  Oqsil  hosil  qilgan  odatdagi  sharoitda  gidrofil 
xususiyatli kolloid sistema  gidrofobga o‗tadi. Denaturatsiyalangan oqsil molekulalari 
osongina  agregatlarga  tutashadi,  yirik  erimaydigan  zarralar  hosil  qiladi.  Bu  jarayon 
nobarqaror.   
       Kislota  qo‗shganda  hamda  elektr  toki  o‗tkazganda  muhit  kislotaliligi  rN 
o‗zgaradi va oqsil molekulasida musbat va manfiy zaryadlar tengligi vujudga kelishi 
mumkin (izoelektrik nuqta). Bu holda oqsil eng kam eruvchanlikka ega.     
Tuz  eritmasi  va  spirt  qo‗shish  natijasida  oqsil  globulalari  suvsizlanadi,  gidrofil 
xususiyat yo‗qoladi, globulalar qo‗shilishi va cho‗kmaga tushishi vujudga keladi.   

Download 7,33 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   60   61   62   63   64   65   66   67   ...   311




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish