2 – savol bayoni.
Milliy iqtisodiyotiing jahon iqgisodiyotiga integratsiyalashuv
darajasi bir mamlakat boshqa mamlakatlar bilan aloqa qilmasdan, yakka, alohida
holda rivojlana olmaydi. Shuning uchun mamlakatlar birlashgan holda o‘z
iqgisodiyotini yuritadi. Mamlakatlar maqsadlari va imkoniyatlari bir-biri bilan
kesishsa, ular bir-birlari bilan hamkorlik ravshpda ish olib borishadi va bunda ancha
qulayliklarga erishiladi. Bunga YEIdagi yagona valyutaning kiritilishini misol
qilishimiz mumkin. Bir modelning ikkinchi modeldan farqini keltirib chiqaruvchi
elementlar va bog‘liqliklarga quyidagilarni kiritish mumkin:
- mulk shakllarining nisbatini;
- davlatning roli, davlat sektorining miqyosi, davlatning iqtisodiyotga
aralashish darajasini;
- davlat harajatlari va ularning YAIMdagi ulushini;
- iktisodiyotning ochiqlik darajasini;
- iqgisodiyotni moliyalashtirish manbalari va miqyosi, xorijiy kapitalning
iqgisodiyotdagi ulushini;
- mehnat bozorini;
- tashqi iqgisodiy aloqalarning harakteri, savdo siyosatini;
- milliy iqgisodiyotning jahon iqgisodiyotiga integratsiyalashuv darajasi va h.k.
Mamlakatlar iqtisodiyogining rivojlanish evolyutsiyasi makroiqgisodiy
rivojlanishning kuyidagi uch modelini ajratish imkonini berdi: ya’ni o‘z-o‘zidan
rivojlanuvchi bozor tizimi bo‘lib, u ilgari erkin raqobat kapitalizmi, deb atalardi.
Ushbu tizim asoslari A.Smit asarlarida ta’riflab berilgan bo‘lib, keyinchalik klassik
liberal yo‘nalish vakillari tomonidan keng rivojlantirildi. Mamlakatlarning o‘zaro
iqtisodiy birlashuvi va milliy davlatlar siyosatining shartnomalari asosida amalga
oshiriladi. Sub’ektlar o‘rtasidagi integratsion jarayonlarning borishi va rivojlanishi
asosan davlatlararo ahamiyatga ega bo‘lgan tovarlarning erkin harakati va xizmat
ko‘rsatish sohalarda, mamlakatlar o‘rtasidagi kapital harakati va ishchi kuchi
migratsiyasida, davlatlararo iqtisodiy hamkordagi o‘zaro kelishuvlarda, ilmiy-
texnikaviy va texnologik sohalarda, moliya-kredit sohalarda, tashqi iqtisodiy va
ijtimoiy, madaniy, shuningdek mudofaa siyosati va boshqa ko‘plab boshqa sohalarda
o‘z aksini topmoqda.
68
Jahon mamlakatlari o‘rtasidagi o‘zaro aloqadorlikni ta’minlashda bir qator
qulayliklarni vujudga keltirdi, ular birinchidan, xo‘jalik sub’ektlarini (tovar ishlab
chiqaruvchilarni) ko‘plab resurslar bilan (mehnat va yangi texnik-texnologik
materiallar) ta’minlash bilan bir vaqtda jahon bozorlariga mos, raqobatbardosh
mahsulotlar ishlab chiqarish imkonini beradi. Ikkinchidan, xalqaro iqtisodiy
integratsion jarayonlarda qatnashuvchi barcha davlatlarni iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy
va madaniy jihatidan bir-biriga yaqinlashtiradi. A’zo davlatlarni dunyo mamlakatlari
tomonidan ruy berishi mumkin bo‘lgan turli to‘siq va raqobatdan himoya qildi.
Uchinchidan, xalqaro iqtisodiy integratsion jarayonlarda ishtirok etuvchi davlatlar
o‘rtasidagi iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy va madaniy muammolarni hal etish
imkoniyatini beradi. Shunday qilib, xalqaro iqtisodiy integratsion jarayonlarni borishi
iqtisodiy rivojlanish va yuksalishdan orqada qolayotgan mintaqalarni, hududlarni
rivojlanishiga, xalqaro mehnat bozorlaridagi ahvolni yaxshilanishiga, iqtisodiy kam
ta’minlangan aholini esa iqtisodiy ta’minotini yaxshilanishiga imkon tug‘diradi.
1991 yilning 31 avgustida O‘zbekiston Respublikasi suveren mustaqillikka
erishishi natijasida respublikaning iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy va madaniy hayotida
rivojlanishning yangi davri boshlandi. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy Osiyo
mintaqasining markaziy qismida joylashgan bo‘lib, respublikada O‘rta Osiyo
aholisining 45 foizi yashaydi. O‘zbekiston qo‘shni Qozog‘iston, Qirg‘iziston,
Tojikiston, Turkmaniston va Afg‘oniston bilan chegaralanib Yevropa va Osiyoning
bir qator mamlakatlari bilan transport va telekommunikatsiya aloqalari orqali
bog‘lanib turuvchi muhim strategik yo‘lak bo‘lib hisoblanadi.
Jahon iqtisodiyotida kuzatilayotgan o‘zgarishlar va turli salbiy tendensiyalarga
qaramasdan, O‘zbekistonda olib borilayotgan samarali iqtisodiy siyosat hamda
xalqimizning fidokorona mehnati evaziga juda katta ijobiy natijalar qo‘lga
kiritilmoqda, iqtisodiyotimizda jiddiy tarkibiy va sifat o‘zgarishlariga, ya’ni xalqimiz
turmush farovonligining o‘sishiga, mamlakatimizning jahon hamjamiyatidagi o‘z
o‘rni va mavqeining tobora mustahkamlanib borishi uchun barcha shart-sharoitlar
yaratib borilmoqda. Markaziy Osiyo mintaqasi doirasida umummintaqaviy tartibga
solish ob’ekti bo‘lishi kerak bo‘lgan davlatlararo integratsiya dasturlarini barpo etish
va amalga oshirishning alohida muhim roli va ustuvor ahamiyatini ajratib ko‘rsatish
mumkin. Shu o‘rinda tashqi iqtisodiy foliyat yuritishda diversifikatsion tamoyillarga
ham e’tibor qaratish, mamlakatimizning kelajakdagi istiqbolini va kutilmagan
xavflarni bartaraf etish, shuningdek bunday xavflar paydo bo‘lgan taqdirda ulardan
keladigan salbiy ta’sirlarni maksimal darajada kamaytirish imkonini beradi.
Diversifikatsiya
– muayyan to‘plam tarkibining turli-tumanligini ta’minlash
chora-tadbirlari. Diversifikatsiya darajasi turli-tumanlilik darajasi bilan belgilanadi.
Diversifikatsiyalashdan muhim investitsiya konsepsiyasi tariqasida foydalaniladi. U
investitsiya portfeli daromadliligini pasaytirmagan holda uning riskini pasaytiradi.
Diversifikatsiyalashdan olinadigan eng yuqori samara bir turdagi aktiv qiymatining
pasayishi boshqa turdagi aktiv qiymatining o‘sishi hisobiga qoplanishini
ta’minlaydigan tarzda investitsiya portfeliga turli sinflar, tarmoqlar, mintaqalar
aktivlarini qo‘shish orqali erishiladi. Ya’ni, tashqi iqtisodiy aloqalarni o‘rnatishda
quyidagi diversifikatsion tamoyillarga e’tiborni qaratish lozim:
- tashqi iqtisodiy aloqalarni iloji boricha ko‘proq va mintaqaviy jihatdan
turlicha bo‘lgan mamlakatlar bilan o‘rnatishga;
- eksport tarkibini turlicha mahsulotlar tashkil etishiga;
69
- bir xil turdagi mahsulot yoki xizmatni bir vaqtning o‘zida jahonning turlicha
qit’alarida joylashgan davlatlarga eksport qilishga;
- iqtisodiyot uchun zarur bo‘lgan import mahsulotlari ham eksport siyosatida
amal qiladigan tamoyil sifatida amalga oshirilishiga;
-jahon iqtisodiyotiga integratsiyalashuv jarayonini tashkil etishda turli
mamlakatlar tajribasini o‘zimizni sharoitga moslashtirgan holatda amalga oshirishga.
Markaziy Osiyo mintaqasi mamlakatlari integratsiyasi mintaqadagi kompleks
ustuvor muammolarni hal etib ushbu mamlakatlarning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi
kuchayishining muhim omiliga aylanadi. Iqtisodiy integratsiyaning xalqaro tajribasi
Markaziy Osiyo hamdo‘stligi doirasidagi integratsiya jarayonlarida foydalanish
imkonini berdi. Bu esa O‘zbekiston Respublikasi iqtisodiyotining jahon
hamjamiyatiga integratsiyalashuvida juda muhimdir.
Do'stlaringiz bilan baham: |