Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

Litsenziya
 - bu ma’lum bir faoliyat turi bilan shug‘ullanish huquqini beruvchi 
rasmiy  hujjat.  Litsenziyalarni  nomoddiy  aktiv  sifatida  tan  olishning  zaruriyati 

---

265 
 
negizida, uni ma’lum vaqt birligi davomida korxona, firma, xo‘jalik yuritish sub’ekti, 
tadbirkorga daromad keltirishi yotadi.  
 
Bundan tashqari sanoat intellektual mulki tarkibiga:  
 
- ilmiy-tadqiqot va tajriba-konstruktorlik ishlari bajarilishi oqibatida olinadigan 
ilmiy-texnik mahsulot; 
 
- ilmiy ishlar tadbiq yetiladigan sanoat namunalari kiritiladi. 
 
Mualliflik huquqi bilan himoyalanadigan intellektual mulk ob’ektlari sirasiga:  
 
- adabiyot va san’at asarlari;  
 
- musiqa asarlari;  
 
- rassomchilik asarlari;  
 
- kinematografiya asarlari;  
 
- ilmiy izlanishlar, ilmiy kashfiyotlar va boshqalar kiritiladi. 
 
Intellektual  mulk  ob’ektlari  boshqa  mulk  ob’ektlaridek  o‘zining  qiymatiga 
egadir.  Intellektual  mulk  boshqa  mulk  ob’ektlari  singari  narxi  aniqlanadi,  undan 
foydalanish  esa  qo‘shimcha  naf  keltirish  mumkin  bo‘ladi.  Moddiy  ashyoviy  asosga 
ega bo‘lmagan jami nomoddiy aktivlar xo‘jalik sub’ektlariga nisbatan shartli ravishda 
uchta yirik guruhga ajratilishi mumkin: 
 
Birinchi  guruh  tarkibiga  muayyan  korxonadan,  firmadan  xo‘jalik  yuritish 
sub’ektlaridan ajratib olib bo‘lmaydigan nomoddiy aktivlar kiradi:  
 
- maxsus malaka yegalari bo‘lish, ma’lumotli personal;  
 
- reklama sohasida va o‘z mahsulotini ilgari surishdagi erishilgan yutuqlar;  
 
- hududiy joylashish afzalliklari;  
 
- biznesda erishilgan reputatsiya, ya’ni obro‘-e’tibor.  
 
Ushbu  guruh  tarkibiga  kiritilgan  aktivlar  qoida  sirasida  noaniq  xizmat 
ko‘rsatish  muddatiga  ega  bo‘lganligi  tufayli  jamlangan  holda  baholanadi.  Bunday 
aktivlarni  xizmat  ko‘rsatish  muddatini  aniqlash  va  amortizatsiya  normalarini 
o‘rnatish mumkin bo‘lmaganligi uchun, amortizatsiya ajratmalari hisoblanmaydigan, 
ya’ni amortizatsiya ajratmalari qilinmaydigan aktivlar deb e’tirof etish mumkin. 
 
Ikkinchi  guruh  tarkibiga  korxona,  firma  yoki  xo‘jalik  yuritish  sub’ekti 
xodimidan  ajratib  olib  bo‘lmaydigan  aktivlar  kiradi.  Bular  jumlasiga  har  bir 
xodimlarning  obro‘-e’tibori,  ya’ni  reputatsiyasi  va  professionallik  ko‘nikmalari, 
mahorati,  shu  jumladan  shaxsiy  nou-xau,  tijorat  sohasidagi  mahorati  moliya 
operatsiyalarini  o‘tkazish  va  hokazolar  kiradi.  Birinchi  guruh  tarkibiga  kiritilgan 
aktivlardek,  bunday  aktivlar  ham  har  biri  ajratib  olib  bo‘lmaydi,  foydalanish 
muddatiga ega emas va amortizatsiya qilinmaydi.  
 
Uchinchi  guruh  tarkibiga,  korxona,  firma  yoki  xo‘jalik  yuritish  sub’ektidan 
ajratib  olinib,  baholanishi  mumkin  bo‘lgan  aktivlar  kiritiladi.  Bular  sirasiga  fabrika 
markalari, firma yoki savdo belgilari, savdo markalari, mualliflik huquqlari, patentlar, 
litsenziyalar, franchayz  va  boshqalar  kiritiladi. Bu  guruhdagi har  bir  aktiv  ajratilgan 
holda,  yakka  tartibda  alohida  baholanishi  mumkin  va  ularni  ko‘pchiligi  aniq  xizmat 
ko‘rsatish  muddatlariga  egadir.  Bunday  aktivlar  amortizatsiya  qilinadigan  aktivlar 
deb e’tirof etilgan va ularni korxona, firma yoki xo‘jalik yuritish sub’ekti balansida 
aks ettirish mumkin.