Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

1)
 
innovatsion  salohiyat  (innovatsion  kirish)  va  2)  innovatsion  faoliyat 
natijalari  (innovatsion  mahsulot),  o‘z  navbatida  ular  quyidagi  guruhlardan 
iborat: 
1.1.
 
 institutlar va siyosat (siyosiy muhit, biznes muhiti, normativ-huquqiy baza); 
1.2.
 
 kadrlar potensiali (o‘rta maxsus ma’lumot, oliy ma’lumot, ilmiy-tadqiqot va 
ilmiy-tadqiqot ishlari darajasi); 
 
115
 Augusto López-Claros, Yasmina N. Mata// Policies and Institutions Underpinning Country Innovation Results from 
the Innovation Capacity Index [Электронный ресурс]. – Режим доступа: www.innovationfordevelopmentreport.org/ 
ici.html (дата обращения: 09.05.2013). 
116
  Global  Innovation  Index  (Boston  Consulting  Group)  [Электронный  ресурс].  –  Режим  доступа: 
http://en.wikipedia.org/wiki/Global_Innovation_Index_ (Boston_Consulting_Group) (дата обращения: 09.05.2013). 

---

261 
 
1.3.
 
 umumiy  infratuzilma  va  axborot  texnologiyalari  infratuzilmasi  (axborot-
kommunikatsiya texnologiyalari, umumiy infratuzilma, yekologik barqarorlik); 
1.4.
 
 bozor  raqobatbardoshligi  (kredit  va  investitsiya  siyosati,  raqobatbardoshlik, 
savdo), 
1.5.
 
 kompaniyalarning  raqobatbardoshligi  (malakali  ishchi  kuchi,  innovatsion 
munosabatlar, bilimlarning tarqalishi va rivojlanishi); 
2.1.
 
 ijodiy natijalar (nomoddiy aktivlarni, tovarlar va xizmatlarni yaratish, onlayn 
ijodkorlik); 
2.2.
 
 bilim  va  texnologiyalar  natijalari  (yaratish,  bilim,  harajatlar  va  royaltilar 
ko‘rinishidagi innovatsiyalar natijalari, litsenziyalar bo‘yicha foiz va boshqalar). 
Ushbu kichik indekslar 84 ko‘rsatkichni o‘z ichiga oladi.  
Bloomberg  –  moliyaviy  bozorlarning  professional  ishtirokchilari  uchun 
moliyaviy  ma’lumotlarning  ikki  yetakchi  provayderlaridan  biri,  har  yili  innovatsion 
rivojlanish  omilini  aniqlash  maqsadida  200  dan  ortiq  mamlakatlar  va  suveren 
mintaqalarni o‘rganadigan reytingni (Global Innovation Quotient (GIQ)) nashr etadi. 
GIQ  reytingi  yettita  omillar  guruhini,  shu  jumladan  ilmiy-tadqiqot  va 
intensivlik  (vazn  20  foiz),  unumdorlik  (vazn  20  foiz),  yuqori  texnologiyali 
kompaniyalar  ulushi  (vazn  20  foiz),  olimlar  va  tadqiqotchilar  ulushi  (vazn  20  foiz), 
texnologik  va  ishlab  chiqarish  imkoniyatlari  (baholash)  vazn  10%),  ma’lumot 
darajasi (vazn 5 foiz) va patent faoliyati (vazn 5 foiz)  asosida shakllantiriladi. Manba 
ma’lumotlar  Jahon  Banki,  Butunjahon  intellektual  mulk  tashkiloti,  notijorat  global 
tashkilot  konferensiya  kengashi  Conference  Board  (inglizcha  "konferensiyalar 
kengashi" dan), OYECD va YUNESKOning ma’lumotlari hisoblanadi. 
So‘nggi yillarda  innovatsion  faoliyatni  baholash  ob’ekti  torayish  tendensiyasi 
kuzatilmoqda,  xususan,  innovatsion  faoliyat  koeffitsiyenti  bo‘yicha  indeksatsiya 
nafaqat  mamlakat  miqyosida,  balki  viloyat  miqyosida,  shu  jumladan  alohida 
shaharlarda  amalga  oshirilmoqda.  Viloyatlar  va  shaharlar  bilimlarning  tarqalishi, 
mahalliy  innovatsion  tizimning  qurilishi,  mintaqaviy  iqtisodiyotning  innovatsiyalar 
salohiyatining  o‘sishi  uchun  asosiy  fazoviy  birlikka  aylandi.  Mintaqaviy  darajada 
innovatsion  faoliyatni  baholash  juda  muhimdir,  chunki  u  kuchli  va  kuchsiz 
tomonlarini  aniqlashga,  siyosat  yo‘nalishini  ob’ektiv  ravishda  o‘zgartirishga, 
investitsiyalar  uchun  qulay  shart-sharoitlarni  yaratishga  va  mintaqaning  innovatsion 
salohiyatini  tavsiflovchi  individual  ko‘rsatkichlarni  aniqlashga  imkon  beradi.  Biroq, 
mintaqaviy  innovatsion  tizimlarni  baholashda  mutaxassislar  asosan  hududlarning 
innovatsion ko‘rsatkichlari to‘g‘risidagi ma’lumotlarning yetishmasligi muammosiga 
duch  kelishmoqda.  Xalqaro  amaliyotda  indekslar  mintaqaviy  innovatsion  tizimlarni 
baholash uchun ishlatiladi, masalan, Yevropa innovatsion tablosi doirasida yuqorida 
aytib  o‘tilgan  Regional  Innovation  Scoreboard  (RIS),  Amerika  mintaqalaridagi 
innovatsion  indeks  (Innovation  Index  in  American  regions),  Avstraliyaning 
2thinknow agentligi reytingi va boshqalar. 
RIS  indeksiga  o‘xshab  Amerika  mintaqalaridagi  innovatsion  indeks  – 
Innovation  Index  in  American  regions  (II)  AQShdagi  ekspertlar  va  tahlilchilar 
tomonidan  mintaqalarning  innovatsion  faoliyatini  taqqoslashda  qo‘llaniladi.  Uning 
yordami  bilan  innovatsiyalarni  yaratishga  va  investitsiyalarni  jalb  qilishga  ta’sir 
qiluvchi  turli  jihatlarni  o‘rganish,  mintaqaning  innovatsiyalarga  qanchalik 
tayyorligini aniqlash mumkin. 

---

262 
 
II  indeks  23  o‘zgaruvchini  innovatsion  potensialni,  innovatsion  natijalarni  va 
iqtisodiy rivojlanishni yuqori baholashni ta’minlovchi kompozit indeksga birlashishni 
anglatadi.  U  ikki  toifadan  iborat  –  innovatsion  potensial  (innovation  input)  va 
innovatsion  faoliyat  natijalari  (innovation  output).  Har  bir  toifada  innovatsiyalarni 
baholash uchun qo‘shimcha mezonlar sifatida qo‘shimcha ma’lumotlar va individual 
tadbirlar taqdim etiladi: 
1.
 
inson  kapitali  –  bu  butun  mintaqa  aholisi  va  uning  mehnatga  layoqatli  qismi 
innovatsiyalarda  ishtirok  eta  olish  darajasini  ko‘rsatadi  (ta’lim;  aholining  o‘sishi, 
xususan,  25  yoshdan  44  yoshgacha;  iqtisodiy  rivojlanishga  hissa  qo‘shadigan 
sohalarda  ish  bilan  ta’minlash:  axborot  texnologiyalari,  muhandislik,  sog‘liqni 
saqlash va tibbiyot; matematika, statistika, buxgalteriya hisobi, tabiiy fanlar va atrof-
muhitni  boshqarish,  oliy  ta’lim  va  yuqori  texnologiyali  sanoat,  yuqori  texnologiyali 
sohalarda bandlik ko‘rsatkichi alohida ko‘rib chiqiladi); 
2.
 
iqtisodiy  dinamika  ichki  bozorning  holatini  va  tadbirkorlar  va  kompaniyalar 
uchun  mavjud  bo‘lgan  resurslarni  o‘lchaydi  (venchur  kapitalga  investitsiyalar,  keng 
polosali  tarmoq  –  1000  oilaga  to‘g‘ri  keladigan  turar-joy  binolaridagi  internetga 
ulanish  punktlari  soni);  keng  polosali  xolding  kompaniyalar  sonining  o‘rtacha  yillik 
o‘zgarishi;  erkin  bozor  (yangi  kompaniyalarning  kirib  kelishiga  to‘sqinlik 
qilmasdan), KO‘B va yirik korxonalar soni); 
3.
 
mehnat unumdorligi va bandlik iqtisodiy o‘sishni, innovatsiyalarning bevosita 
natijalarini tavsiflaydi (yuqori texnologiyali sohalarda bandlikning o‘sishi; mehnatga 
layoqatli  aholi  sonining  o‘sishi  butun  aholining  o‘sishiga  nisbati;  patent  faoliyati, 
YAHM); 
4.
 
iqtisodiy  farovonlik  –  innovatsion  iqtisodiy  tizimlar  iqtisodiy  farovonlikni 
oshirishga  yordam  beradi:  aholi  jon  boshiga  daromadlar  ko‘paymoqda,  bandlik 
oshmoqda va turmush darajasi ko‘tarilmoqda, shuning uchun quyidagi ko‘rsatkichlar 
qo‘llaniladi:  o‘rtacha  turmush  darajasi,  o‘rtacha  ishsizlik,  aniq  migratsiya  (tug‘ilish 
va o‘limdan tashqari), ish haqi, aholi jon boshiga shaxsiy daromadlarning o‘sishi. 
5.
 
davlat  konteksti  –  nazariy  jihatdan  muhim  bo‘lgan,  ammo  faqat  davlat 
darajasida  mavjud  bo‘lgan  ma’lumotlar  (YAIMga  nisbatan  davlat  va  xususiy  ITI 
harajatlari,  ilmiy-tadqiqot  ishchilarining  ish  haqi  va  boshqalar).  Ushbu  kategoriya 
hisobga  olinadi,  lekin  indeksga  kiritilmaydi,  chunki  indekslar  yagona  davlat 
chegarasida  xiralashadi  va  natijada  mintaqaviy  darajada  innovatsion  faoliyatni 
baholashda tarafkashlik omili paydo bo‘lishi mumkin. 
II indeks innovatsiyalar sohasidagi kuchli va zaif tomonlarini, imkoniyatlari va 
tahdidlarini  aniqlash  va  ijtimoiy-iqtisodiy  rivojlanish  bo‘yicha  vakolatli  mintaqaviy 
siyosatni  shakllantirish  uchun  mintaqaning  iqtisodiy  rivojlanishini  baholashga 
yordam  beradi.  Kompaniyalar  o‘rganilayotgan  ob’ektning  institutsional  muhitini 
hisobga  olgan  holda  innovatsion  potensialni  ochishga  qodir  bo‘lgan  indekslarga 
asoslanishi kerak.