Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

 
2  –  savol  bayoni.
  Investitsion  loyihalarni  amalga  oshirishning  maqsadga 
muvofiqlik  masalasini  hal  etishda risk  tahlili asosiy  o’rinni  egallab,  bu  asosida 
loyiha yuzasidan  mumkin  bo’lgan  barcha  yo’qotishlar  o’rganilib,  ularning  oldini 
olish  yoki  tegishli  vaziyatlarda  ularni  benuqson  hal  etish  yoki  pasaytirish  choralari 
ishlab  chiqiladi.  Riskdan  keladigan  yo’qotishlarni  kamaytirish yoki  barham  toptirish 
va  ular  bilan  bog’liq  salbiy  oqibatlarni  kamaytirish usullarini  taklif  etish  uchun  eng 
avvalo  risklarning  vujudga  kelishiga  imkon  beruvchi  omillarni  aniqlash,  ularning 
ahamiyatini  baholash,  ya’ni  “risk  tahlili”  deb nomlanuvchi ishni  bajarish 
lozim bo’ladi.  
Risk  tahlilining  maqsadi  investorga  investitsiya  loyihasini amalga  oshirishda 
qatnashishning maqsadga muvofiqligi to’g’risidagi qarorlarni qabul qilish va mumkin 
bo’lgan  moliyaviy  yo’qotishlardan  himoyalanish bo’yicha chora-tadbirlar  ishlab 
chiqish  uchun  kerakli  ma’lumotlarni  taqdim  etishdan  iborat.  Shunga  ko’ra,  risk 
tahlilini  loyihaning  barcha  ishtirokchilari  mustaqil  tarzda  olib  borishlari  maqsadga 
muvofiqdir. 
Risk 
tahlili 
investitsion 
loyihaning 
barcha 
ishtirokchilari, 
buyurtmachilar, 
pudratchilar, 
bank, 
sug’urta 
kompaniyalari, 
lizing 
kompaniyalari,   mol   etkazib  beruvchilar  tomonidan  olib  borilishi  lozim.  U,  odatda, 
bir-birini  to’ldiruvchi  ikki turga:  risklarning  turlari,  omillari  va  doirasini  aniqlash 
maqsadini  ko’zlovchi  sifat  tahlili;  alohida  risklar  kabi  loyihalarning  ham  hajmini 
hisoblash imkonini beruvchi miqdoriy tahlil.  
Risklarning  sifat  tahlili  –  risk  omillarni  va  turlarini  aniqlash  maqsadiga  ega. 
Loyihaviy  risklarning  sifat tahlilini  o’tkazish jarayonida loyiha bo’yicha aniq risk 
turlari  aniqlanadi,  ularni  paydo  bo’lish  sabalari  o’rganiladi,  risklarni  pasaytirish 
barcha takliflarda loyihani amalga oshirish oqibatlari tahlil qilinadi.   
 Hozirgi  sharoitda  investitsion  faoliyat  ma’lum  miqdordagi  moliyaviy 
resurslarni  jalb  etilishini  talab  qiladi.  Investorlar  sarflangan  resurslardan  ma’lum 
daromad, foyda olishni ko‘zlaydi. Olinadigan foyda esa investorlarning harajatlarini, 
inflyatsiya omilini, tadbirkorlik riskini qoplashi lozim. Har qanday holda ham kelgusi 

---

274 
 
iqtisodiy holatlar istiqbolini belgilash (inflyatsiya, foiz stavkasi, talab va taklif, ishlab 
chiqarish,  sotish  hajmi  va  boshqalar)  kelajakning  ma’lum  emasligi  sababli  faqat 
taxminiy  va  noaniq  natijalar  bo‘lishi  mumkin.  Chunki  o‘tgan  davr  ma’lumotlari 
asosida  faqat  noma’lum  kelajakda  yuz  berishi  mumkin  bo‘lib  o‘tgan  rivojlanish 
tendensiyasini  aniqlash  mumkin.  Shunday  qilib  risk  oldindan  ko‘rib  bo‘lmaydigan 
moliyaviy  zararlarni  paydo  bo‘lish  ehtimolini  harakterlaydi.  Uning  darajasini 
hisoblangan  yoki  o‘rtacha  investitsion  daromaddan  kutilayot  daromadni  og‘ishini 
aniqlashda  baholanadi.  Shuning  uchun,  risklarni  baholash  doimo  kutilayotgan 
daromad  va  uni  zararlarini  baholash  bilan  bog‘liq.  Biroq  riskni  baholash  sub’ektiv 
jarayondir. Investitsiya loyiha faoliyatidagi risklar yuzaga kelishi mumkin: