Toshkent moliya instituti zulxumor toirovna abdalova zulxumor nazarovna tojiyeva

%o 
ga  h am   etadi 
(N igerda-24 
% o ). 
AhoU  o ‘lim i  darajasi  yuqori  b o ‘lgan  ikkinchi 
m intaq a  Y evropa  hisoblanadi.  Ijtim oiy-iqtisodiy  rivojlanishi, 
taraqqiyotiga  k o ‘ra  bir-b irid an   keskin  farq  qiluvchi  bu  ikkala 
geografik  h ud ud   o ‘lim   hodisasi  k o ‘pligi  bilan  bir-biriga 
o ‘xshaydi.  Y evropaning  deyarli  b archa  qism larida  o ‘lim   tu g‘i- 
lishga  nisbatan  yuqori.  A holi  o ‘lim ining  u m u m iy   k o ‘rsatkichi 
va  m am lakat  iqtisodiy  rivojlanishi  o ‘rtasidagi  b o g ‘liqlik  h ar 
doim   h a m   o ‘zini  oqlam aydi.  Jum lad an,  Y evropa  iqtisodiy 
jih a td a n   b a q u w a t  b o ‘lishiga  qaram asdan,  aholi  o ‘rtasida  o ‘lim  
k o ‘pligi  b ilan   ajralib  turadi.  B uni  ijtim oiy-iqtisodiy  shart- 
sharoit  bilan  em as,  balki  aholi  yosh  tarkibidagi  vaziyat  bilan 
baholash  m aqsadga  m uvofiq.  Y evropa  aholisining  u m um iy 
o ‘lim   k o ‘rsatkichida  bolalar  va  o ‘rta  yoshdagilar  o ‘rtasida 
o ‘lim   kam   uchraydi,  keksa  yoshdagilarda,  erkaklarda,  aksin­
cha,  ju d a  baland.  B un dan   tashqari,  Y evropa  aholisi  tarkibida 
ekzogen  om illar  tufayli  sodir  boMadigan  o ‘lim   hodisasi  k o ‘p 
uchraydi.  T ughlish  darajasining  pastligi,  o ‘lim ning  tughlishdan 
k o ‘pligi  aholining  tabiiy  kam ayishini  keltirib  chiqardi.  Bugungi 
Y evropa  dem ografik  vaziyatida  aynan  shunday  holat  tufayli 
qisqargan  aholi  tak ro r  barpo  b o ‘lishi  sodir  b o ‘lm oq da,  y a’ni 
aholi  tabiiy  ravishda  kam aym oqda.
Statistik  m a ’lum o tlar  tahlilidan,  aholining  o ‘rtach a  u m r 
k o ‘rish  k o ‘rsatkichi  dunyoda  erkaklarda  68  yosh,  ayollarda  72 
yoshga  tengligi,  y a’ni  eng  baland  aholi  o ‘rtach a  u m r  k o ‘rishi 
rivojlangan  davlatlarga  to ‘g‘ri  keladi  (erkaklar-80,  ayollar-  86 
yosh).  0 ‘rtach a  u m r  ko‘rish  yoshi  80  va  u n d an   baland 
b o ‘lgani,  aksariyat,  ayollarda  kuzatilm oqda.  A yollar  o ‘rtasida 
80  va  u n d an   katta  u m r  k o ‘rish  yoshiga  ega  b o 'lg an   davlatlarga 
Y aponiya  (86  yil),  G on k o n g   (86),  F inlyandiya  (85),  Shvetsiya
40

---

(84),  N orvegiya  (83),  G retsiya  (82),  Italiya  (84),  F ransiya
(85),  K an ada  (83  yil)  kiradi.  A ynan  m an a  shu  sanab  o ‘tilgan 
davlatlarda  dunyo  m iqyosida  eng  kichik  g o 'd ak lar  o ‘lim i 
kuzatiladi.  K eyingi 
10—15  yil  ich id a  dunyoning  deyarli 
h am m a  qism ida  tughlishning  kam ayib  borishi,  o ‘rtac h a  u m r 
k o ‘rish  yoshining  ortishiga  sabab  b o ‘ldi.
U zo q   u m r  k o ‘rish  yoshiga  erishish  h a r  b ir  m am lakat 
ijtim oiy-iqtisodiy  rivojlanishiga  b o g ‘liq  b o ‘lishi  bilan  birga 
sog‘liqni  saqlash,  aholi  sog‘lom   h ayot  tarzini  tashkil  etishdagi 
erishgan  yutuqlari  bilan  belgilanadi.  Ju m lad an ,  Y aponiya 
(aholisi  o ‘rtach a  u m r  ko‘rish  yoshi  83  yil,  ayollarda  86  yil); 
Shvetsiya  va  Shveytsariyada  (o ‘rtac h a  k o 'rsatk ich   80-82  yosh); 
N iderlandiya,  N orvegiya,  F ransiya,  Avstraliya  (82  yosh); 
A Q Sh,  K anada,  Avstriya,  Buyuk  B ritaniya,  G erm aniya,  Isroil, 
F inlyandiya  (80-82  yosh);  0 ‘rtach a  u m r  k o ‘rish  yoshi  o ‘rtach a 
b o ‘lgan  davlatlar  (60-79  yosh)  -  X itoy,  R um iniya,  Rossiya, 
Polsha, 
H ind isto n, 
M eksika, 
Braziliya, 
k o 'p g in a 
M D H  
davlatlari;  0 ‘rtach a  u m r  k o ‘rish  yoshi  past  b o ‘lgan  davlatlar 
(55  yoshdan  past)  Afrika,  jan ub iy ,  jan u b iy —sharqiy  Osiyo 
davlatlari  kiradi:
B M T   to m o n id an   1992-yili  R io -d e-Jan ey ro d a  o'tk azilgan  
xalqaro  konlerensiyada  dem ografik  m u am m o n i  h al  etish  har 
bir  davlatning  b arqaro r  rivojlanish  dasturining  asosiy  qismi 
b o ‘lishi 
kerakligi 
ta'kid lan gan . 
H a r 
b ir 
davlat 
ichki 
im koniyatidan  kelib  chiqib,  o ‘sib  borayotgan  aholisini  boqishi, 
hayoti 
u c h u n  
zaru r 
sh art-sh aro it 
yaratishda 
o 'zin ing  
dem ografik  siyosatini,  m aqsadi  va  vazifalarini  belgilab  olishi 
zarur.