0Raqamli texnologiya fakulteti 2-kurs talabalariga 4-semestr uchun «Falsafa» fanidan yakuniy nazorat savollari

aql,  ruh
  va 
xissiyot 
ustuvor  bo’lsa,  ikkinchisida 
makon 
va 
zamon 
 
salmoqli o’rinni egallaydi.  
 
 
185 
1 
1 
11 
Adolat g‘oyasi,uning genezisi va evolyusiyasi. 
Adolat
 
– ijtimoiy-falsafiy, ahloqiy va huquqiy tushuncha. 
Kishilar  ijtimoiysiyosiy  ongida  katta  rol  o‘ynaydi. 
Muayyan  ijtimoiy  guruhlar  va  ayrim  shaxslarning 
tushunchalarini  o‘zida  aks  ettiradi.  Siyosiy  xatti-
harakatlar,  huquq  va  burch  meʼyorlari,  axloqiy 
munosabatlar,  mehnat  va  taqdirlanish,  jinoyat  va  jazo, 
xizmat  va  uni  tan  olish,  qadr-
qimmatni  eʼ-tirof  qilish  va 
hokazoga  mazkur  tushun-cha  orqali  baho  beriladi. 
Adolat  tushun-chasi  muayyan  tarixiy  shart-sharoit  va 
ijtimoiy-iqtisodiy 
munosabatlar 
bilan 
belgilanadi. 
Adolatning  ijtimoiy-fal-
safiy  jihati  jamiyat  aʼzolarining 

---

xilma-
xil  munosabatlaridagi  o‘zaro  tengligini  nazarda 
tutadi.  Ahloqiy  jihati  insonlararo  muomalada  bir  xil 
munosabatda 
bo‘lishni, 
bir-birining 
izzat-nafsiga 
tegmaslikni,  axloq-odob  qoidalariga  amal  qilishni 
bildiradi.  Adolatning  huquqiy  tomoni  qonunlarga  rioya 
etishni,  siyosiy  tomoni  esa  davlatni  adolat  qoidalari 
asosida  boshqarishni,  fuqarolar  g‘amini  yeyishni 
anglatadi.  Rivojlangan  jamiyatda  adolat  kishilarning 
demokratik  qonunlar  asosida  ish  yuriti-shini  taqozo 
etadi, unda har bir odam o‘z mehnati, tadbirkorligi, aql-
zakovati  tu-fayli  topgan  mol-mulki  hisobiga  yashaydi. 
Davlat  o‘z  faoliyatida  fuqarolar  tomonidan  adolat 
qoidalari  va  qonunlarga  amal  qilinishini  nazorat  etadi, 
jamiyat  aʼzolarining  mol-mulki  daxlsizligi  va  qonun 
oldida tengligini taʼminlaydi.
 
186 
1 
1 
7 
Qadriyatlar va uning jamiyat hayotidagi o‘rni. 
Qadriyat  arabcha  so’z  bo’lib,  qadr
-
andozi,  o’lchov, 
me’yor  degan  ma’noni  anglatadi.  Falsafiy  ma’noda 
qadriyat 
–
 
tabiiy va ijtimoiy hayotda namoyon bo’ladigan, 
odamlar  tomonidan  qadrlanadigan,  ular  uchun  foydali, 
ahamiyatli,  moddiy  iqtisodiy,  madaniy,  ma’naviy, 
mavkuraviy, siyosiy, huquqiy, diniy, milliy, ijtimoiy omillar 
yig’indisi bo’lib hisoblanadi. Qadriyatlar
 tushunchasi qadr-
qimmat degan ma’noni anglatadi. Oddiy qilib shuni aytish 
kerraki,  «qadriyat»  iborasining  mazmuni  juda  sodda 
bo’lib,  uning    etimologik  mazmuniga  vobastadir. 
Qadriyatlar 
–
  odamlar  qadrlaydigan  narsalardir.  Bular 
atrofimizdagi  predmetlar,  narsa  va  hodisalar,  voqyealar 
bo’lib,  odamlarning  kundalik  hayotiy  ehtiyojlari  va 
talablarini  qondira  oladigan  yoki  qondirishi  mumkin 
bo’lgan narsalardir.
 
Umuman  olganda  qadriyatlar  deyilganda  faqat 
o’tmish davr uchun muhiy ahamiyat kasb etib qolmasdan, 
hozi
rgi  kun  va  kelajakdagi  taraqqiyotga  ham  ijobiy  ta’sir 
etadigan,  kishilar  ongiga  singib  ijtimoiy  ahamiyat  kasb 
etadigan  moddiy,  ma’naviy,  tabiiy,  diniy,  axloqiy,  falsafiy 
va boshqa boyliklar majmuasi tushuniladi. 
Har  qanday  qadriyat  inson  faoliyatining  mahsuli, 
uning  obektiv  olamga  bo’lgan  munosabatining  ifodasidir. 
Qadriyatlar  jamiyat  ijtimoiy  va  ma’naviy  taraqqiyotining 
mahsulidir.  Har  bir  qadriyat  muayan  bir  davr,  sharoit  va 
ehtiyojning mahsulidir. 
Qadriyatlar  falsafiy  nazariyasining  ba’zi  masalalari, 
o’t
gan  19-chi  asrning  ikkinchi  yarmida  Yevropada  yangi 
kantchilik  maktabiga  mansub  V.  Vindelband,  G.  Rikart  va 

---

boshqalar tomonidan ishlab chiqildi. Qadriyat nazariyasini 
o’rganish yunoncha –
 
qimmatbaho ma’nosini anglatuvchi 
aksiologiya  degan  ilm  sohasini  vujudga  keltiradi.  19-chi 
asrning  20-50  yillarida  M.  Sheler,  N.  Gartman,  R.B.  Perri, 
S.P.  Popper  kabi  nemis  va  amerika  faylasuflarining 
asarlarida bu fanning asoslari shakllantirildi. 
 
 
187 
3 
1 
10 
Predikatga qarama –qarshi quyish deb nimaga aytiladi.