„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi termiz davlat universiteti tarix fakulteti fuqarolik jamiyati kafedrasi

 
5.Dunyoda  tinchlik  o„rnatishda  barqaror  demokratik  taraqqiyot,  erkinlik,  ijtimoiy-
siyosiy  hamkorlik  g„oyalarining  ustuvor  ahamiyati.  Insoniyat  sivilizatsiyasining  rivojlanish 
tarixi, ayniqsa, globallashgan dunyo voqeligi shundan dalolat berib turibdiki, alohida olingan bir 
davlatdagi  mojaro  uzoq  vaqt  davomida  milliy  chegaralar  doirasida  qolib  ketmaydi.  Bir  qancha 
sabablarga ko‗ra, bunday mojaro nazorat qilib bo‗lmaydigan darajada yoyilib ketishi muqarrar. 
Bu  esa  ertamikechmi,  qo‗shni  davlatlar  uchun  talay  salbiy  oqibatlar  keltirib  chiqarishi,  jiddiy 
muammolarni ko‗ndalang qilib qo‗yishi, hatto, mintaqadagi vaziyatni butunlay izdan chiqarishi 
mumkin.  Shu  nuqtai  nazardan  qaraganda,  mojaroning  yashirin  va  oshkora  tarzda 
baynalmilallashuvi tanglikni chuqurlashtiradi. Chunki turli maqsadlarni ko‗zlaydigan va tanglik 
mavjud bo‗lgan hududda o‗z manfaatlarini ta‘minlashga intiladigan tashqi kuchlar hamma vaqt 
shay turadi. 
Markaziy  Osiyoning  ba‘zi  mamlakatlari  o‗z  mustaqilligini  qo‗lga  kiritib,  taraqqiyot  sari 
qadam  tashlayotgan  hozirgi  sharoitda  ham  jahondagi  ma‘lum  bir  siyosiy  kuchlar,  mafkuraviy 
poligonlar ulkan iqtisodiy salohiyat va qulay geosiyosiy mavqega ega bo‗lgan bu mintaqani o‗z 
manfaatlari  doirasiga  tortish  harakatlaridan  to‗xtagani  yo‗q.  Ular  o‗z  maqsadlariga  erishish 
uchun ta‘sir va bosim o‗tkazishning barcha shakllarini qo‗llamoqda. Jumladan, Markaziy Osiyo 
mamlakatlarining o‗zaro munosabatlari jarayoniga to‗sqinlik qilish, ularda turli sabablarga ko‗ra 
(masalan,  transchegaraviy  daryolar  tufayli)  birbiriga  nisbatan  norozilik  kayfiyatini  uyg‗otish 
kabi mafkuraviy ta‘sir o‗tkazish holatlari sodir bo‗layotganini ta‘kidlash mumkin. Shu maqsadda 
mintaqada  tarixan  shakllangan  ijtimoiyiqtisodiy,  madaniy,  ma‘rifiy  aloqalarni  izdan  chiqarish, 
do‗st  va  qardosh  davlatlar,  xalqlar  va  millatlar  o‗rtasiga  nizo  solish,  keskinlik  o‗choqlarini 
keltirib  chiqarish  uchun  turli  g‗oyaviy,  diniy  va  mafkuraviy  vositalar  ishga  solinmoqda. 
Ayniqsa,  xalqlarimiz  dunyoqarashi  va  ma‘naviyatida  islom  dinining  mustahkam  o‗rin 

egallaganidan  foydalanib,  ularga  islomiy  "saboq"  berish,  islomni  qayta  tiklash  bayrog‗i  ostida 
mintaqada  diniy  ekstremizm  va  fundamentalizmni  keng  tarqatish  borasida  olib  borilayotgan 
qo‗poruvchilik harakatlari sodir etilmokda. 
Aslida  "fundamentalizm"  va  "ekstremizm"  g‗oyalarining  Markaziy  Osiyoga  kirib 
kelishidan  ko‗zlangan  maqsad    diniy  qadriyatlarni  qaytadan  tiklash  emas,  balki  ana  shu 
g‗oyalardan  vosita  sifatida  foydalanish  orqali  mintaqada  beqarorlikni,  diniy  va  millatlararo 
nizolarni vujudga keltirish, oxiroqibat esa hokimiyatni qo‗lga kiritishdir. Bu urinishlarda tuzatib 
bo‗lmas fojialarga olib kelishi mumkin bo‗lgan, tarix sahifasida qolib ketgan xalifalikni tiklash 
g‗oyasiga  ham  zo‗r  berilmoqda.  Ana  shu  yo‗lda  islom  fundamentalizmi  vakillari,  hatto  diniy 
e‘tiqod  darajasida,  inson  qalbi  ma‘naviy  boyligining  ajralmas  qismi  bo‗lgan  milliy  o‗ziga 
xoslikni  "qurbon"  qilish  g‗oyasidan  ham  toymayapti.  Aynan  ana  shu  xattiharakatlar  bugungi 
kunda  o‗z  mavqeidan  butunlay  mahrum  bo‗lgan  marksizmleninizm  ta‘limotini  eslatib  turadi. 
Masalan,  Rossiyada  marksistlarning  eng  jangari  oqimi    bolsheviklar  millati  va  irqidan  qat‘i 
nazar,  dunyoda  yashayotgan  barcha  xalqlarni  birlashtirish  g‗oyalarini  ilgari  surib,  terror  yo‗li 
bilan  hokimiyatni  qo‗lga  kiritgan  edi.  Ularning  asosiy  fojialaridan  biri  ham  milliy  va  diniy 
omillar hamda tadrijiy taraqqiyot tamoyillari ahamiyatini tan olmaganlarida edi. Shuning uchun 
ham  ular  tarixda  zo‗ravon  ekstremistik  g‗oyalar  targ‗ibotchi  va  amaliyotchilari  sifatida  nom 
qoldirdi. 
Bugun  diniy  ekstremizm  hamda  fundamentalizm  tarafdorlari  tomonidan  Markaziy 
Osiyoda olib borilayotgan qo‗poruvchilik hamda terroristik harakatlar ham ana shunday maqsad, 
yo‗l va uslublarga tayanmoqda. Diniy ekstremizm va fundamentalizmning mintaqamiz, xususan, 
mamlakatimiz  taraqqiyotiga  xavf  tug‗dirayotganini  Prezidentimiz  teran  anglab,  bu  qanday 
dahshatli oqibatlarga olib kelishi mumkinligidan hammamizni ogoh qilgan edi. Toshkentda 1999 
yil  fevral  fojialari  sodir  etilmasdan  ikki  yil  oldin  Birinchi  Prezidentimiz  I.A.  Karimov 
"O‗zbekiston  XXI  asr  bo‗sag‗asida:  xavfsizlikka  tahdid,  barqarorlik  shartlari  va  taraqqiyot 
kafolatlari" nomli fundamental asarida shunday deb yozgan edi: "Ko‗plab siyosatchilar, olimlar, 
jurnalistlar  XX  asr  oxirida  yuz  bergan  "islom  uyg‗onishi",  "qayta  islomlanish",  "islom 
fenomeni"  va  boshqa  turlituman  nomlar  bilan  atalgan  hodisaning  sabablarini  tushuntirib 
berishga  harakat  qildilar.  Bu  tushunchalar  haqida  munozaraga  kirishmagan  holda,  e‘tiborni 
jahon  hamjamiyati  hayotida  islom  qadriyatlarini  tiklash  bayrog‗i  ostida  ro‗y  berayotgan 
hodisalar g‗oyat xilmaxil, ko‗p qirrali, ba‘zan ziddiyatli va hatto qaramaqarshi qutbli ekanligiga 
qaratmoqchiman. Shu bilan birga, aniqravshanki, jahon jamoatchiligi bu jarayonlarga juda katta 
qiziqish  bilan  qarabgina  qolmayapti.  Uning  diniy  ekstremizm  va  fundamentalizm  kabi  keskin 
hodisalar munosabati bilan bezovtalanayotganligi ba‘zan esa, hatto xavfsirayotgani ham ko‗zga 
tashlanmokda. 
Afsuski,  hozirgi  zamon  sharoitida  ana  shu  o‗ta  keskin  ko‗rinishlar  jiddiy  mojarolarni, 
ziddiyatlarni  keltirib  chiqarishi,  barqarorlik  va  xavfsizlikka  tahdid  solishi  mumkinligi 
insoniyatni  cho‗chityapti.  Shundan  darak  beruvchi  fikrlar  anchamuncha  to‗planib  qolgan. 
O‗zbekistonning  mustaqilligini  mustahkamlash,  uning  xavfsizligini  ta‘minlash  zarurligi  nuqtai 
nazaridan  qaraganda,  bu  hodisalar  bizda  ham  jiddiy  tashvish  tug‗dirmoqda"  .  Bu  fikr  haqiqat 
bo‗lib  chiqdi.  Ekstremistlar  1999  yilning  16  fevralida  o‗zlarining  qora  niyatlariga  erishish 
maqsadida Toshkentda qo‗poruvchilikni amalga oshirdi. Bu qo‗poruvchilik harakatlari orqasida 
katta  kuchlar  borligi  ayon  bo‗lib,  ularning  maqsadi,  Birinchi  Prezidentimiz  ta‘kidlaganidek, 
xalqimizning  tinchligini  buzish,  qo‗rqitish,  yuragiga  vahima  solish,  yuritayotgan  siyosatimizga 
ishonchini so‗ndirish, amalga oshirayotgan ulkan ishlarga zarba berishdan iborat edi. 
Xo‗sh,  nima  uchun  bu  fojialar  O‗zbekistonda  sodir  etildi,  uning  Markaziy  Osiyodagi 
boshqa  davlatlarga  ta‘siri  bo‗lishi  mumkinmidi?  Buning  asosiy  sababi  shuki,  yurtimizda  olib 
borilayotgan  siyosatning  yutuqlari  jahon  jamoatchiligi  tomonidan  e‘tirof  etilmoqda.  Nisbatan 
qisqa  davr  ichida  O‗zbekiston  ijtimoiysiyosiy  jihatdan  barqaror,  umuminsoniy  qadriyatlar 
ustuvor  bo‗lgan,  ma‘naviy  meros  va  diniy  qadriyatlarni  tiklab,  inson  huquqlarini  ustuvor  soha 
darajasiga  qo‗tara  olgan  mamlakatga  aylandi.  Xalqining  Prezideshta,  davlatga  ishonchi 
nihoyatda  mustahkam  bo‗lgan  O‗zbekiston  Markaziy  Osiyoda  barkarorlikni  ta‘minlash  va 

mintaqa davlatlarining o‗zaro integratsiyalashuvi jarayonida yetakchilik qilmoqda. Xuddi mana 
shu  goyat  muhim  ahamiyatga  ega  bo‗lgan  omillar  xalqimiz  va  mamlakatimiz  taraqqiyotining 
dushmanlarini vahimaga solmoqda. 
Markaziy 
Osiyo 
mintaqasida 
tinchlik 
va 
barqarorlikning 
naqadar 
zarurligi, 
umummintaqaviy mafkuraviy tamoyillarga ehtiyoj O‗zbekistonning bu jarayondagi o‗rni va roli 
naqadar  katta  ekanligi  Qirg‗izistonda,  uning  janubida,  O‗sh  va  Jalolobod  hududlarida  ro‗y 
bergan  mojarolar  misolida  yanada  yaqqol  namoyon  bo‗ldi.  Turli  muammolar  va  mojarolar 
iskanjasiga  tushgan  bu  joylardan  hayoti  xavf  ostida  qolgan  150  mingdan  ortiq  qochoqlar 
mamlakatimizdan o‗z yurtlariga qaytib ketganlariga qadar boshpana topdilar. Markaziy Osiyoni 
"yoqib"  yuborish  mumkin  bo‗lgan  urush  xavfining  oldi  olindi,  mamlakatimiz  aholisi  hayotida 
Yurt  tinchligi,  Vatan  ravnaqi  va  Xalq  farovonligi  g‗oyalari  ustuvor  bo‗lgan  milliy  istiqlol 
g‗oyasining qadri va ahamiyati namoyon bo‗ldi. Agar mintaqada dushmanlarimiz mo‗ljallagan 
maqsadlar amalga oshsa, bu nafaqat bizda, balki butun mintaqa davlatlarida ham ko‗plab salbiy 
jarayonlar  sodir  bo‗lishiga  sabab  bo‗lishi,  mintaqaviy  munosabatlarga  o‗zining  ulkan  salbiy 
ta‘sirini  o‗tkazishi  mumkin  edi.  G‗animlarning  amalga  oshirgan  harakatlari  bilan  ko‗zlagan 
maqsadiga yetmadi va yetolmaydi ham. 
Umuman, Markaziy Osiyo xalqlari o‗zaro hamkorligi va do‗stligining ahamiyatini alohida 
ta‘kidlash  lozim.  Chunki,  mintaqa  tub  xalqlarining  ma‘naviy  ildizlari  bir,  ruhi,  turmush  tarzi 
yaqin,  ular  ana  shu  boy  manbadan  birdek  bahra  oladi.  Shu  ma‘noda,  ular  birligini 
mustahkamlash  umummintaqaviy  ma‘naviy  yuksalishga  ijobiy  ta‘sir  etishi  shubhasiz.  Bu 
jarayonga  qarshi  qaratilgan  har  qanday  mafkuraviy  ta‘sir  yoki  terroristik  harakatlar 
umummintaqaviy qarshilikka uchramog‗i va barbod bo‗lmog‗i lozim. 
Markaziy  Osiyo  mintaqasidagi  mafkuraviy  jarayonlar  tizimida  Afgonistonda  davom 
etayotgan  urush  ham  alohida  o‗rin  egallab  turibdi.  Qirq  yildan  buyon  davom  etib  kelayotgan 
harbiy  mojarolar  oqibatida  umuminsoniy  sivilizatsiyadan  uzilib  qolgan  Afg‗oniston  xududi 
xalqaro  terrorchilik  va  diniy  ekstremizm,  qurolyarog‗  va  giyohvand  moddalarning  noqonuniy 
savdosi  o‗chog‗i  bo‗lib  qoldi.  Bu  esa  turli  zararli  g‗oyalarning  terrorchilik,  tahdid  va  tahlika 
yo‗li bilan butun mintaqaga yoyilish xavfini tug‗dirmoqsa. Mustaqil taraqqiyot, erkin va farovon 
hayotga bo‗lgan ishonch  e‘tiqodni mustahkamlash yo‗lida xavfxatarlarning oldini olish uchun 
muttasil  ogoh  bo‗lib  yashash,  birgalikda  kurash  olib  borish  mintaqa  xalqlari  uchun  hayotiy 
zaruratga  aylanib  qoldi.  Shu  ma‘noda,  Uzbekistonning  "6+3"  tamoyilini  ko‗llash  to‗g‗risidagi 
tashabbusi muhim ahamiyatga ega. 
Markaziy  Osiyo  mamlakatlari  rahbarlarining  Shanxay  Hamkorlik  Tashkiloti  doirasidagi 
uchrashuvlari  umumiy  xavfsizlikni  ta‘minlash,  mintaqa  xalqlarining  o‗zaro  do‗stligini 
mustahkamlash va mavjud iqtisodiy muammolarni hal etish imkoniyatini beradi. Shu ma‘noda, 
Markaziy  Osiyo  mamlakatlarining  tinchligi  va  barqarorligiga,  mazkur  mintaqada  yashovchi 
xalqlarning  xavfsizligiga  daxl  qiluvchi  tajovuzlarning  oldini  olish  va  bartaraf  etish  borasidagi 
hamjihatligini  mustahkamlash,  ularning  bu  yo‗ldagi  sa‘yharakatlari,  imkoniyatlari, 
salohiyatlarini muvofiklashtirish va birlashtirish, ayniqsa, muhim. 
Xullas,  bugungi  qunda  mintaqaning  mafkuraviy  manzarasini  sog‗lomlashtirish,  umumiy 
xavfsizlikni  ta‘minlash  bilan  bog‗liq  muammolarni  hal  etish  mintaqadagi  barcha 
mamlakatlarning  istiqbolini  ham  bir  qadar  belgilab  beradi.  Shu  bilan  birga,  bu  mintaqada 
yashayotgan  xalqlarning  azaliy  hamkorligi  va  yaqinligini  mustahkamlash  ham  o‗ta  muhim 
ahamiyatga  molik  masala  bo‗lib  qolaveradi.  Xuddi  shuningdek,  mintakaga  qarshi  qaratilgan 
mafquraviy  ta‘sirlarga  qarshi  kurashni  kuchaytirishda  umummintaqaviy  hamjihatlikni 
mustahkamlashning ahamiyati ham oshib boraveradi. 
 
Adabiyotlar 
1.  O‗zbekiston  Respublikasining  Konstitutsiyasi. – T.: O‗zbekiston, 2019. 
2.  Mirziyoyev  Sh.M.  Milliy  taraqqiyot  yo‘limizni  qat‘iyat  bilan  davom  ettirib,  yangi 
bosqichga k‘otaramiz. 1-jild,  - Toshkent –―O‗zbekiston‖ NMIU, 2017. -592 b. 

3.  Mirziyoyev Sh.M. Xalqimizning roziligi bizning faoliyatimizga berilgan oliy baho. 2-jild,  
- Toshkent –―O‗zbekiston‖ NMIU, 2018. 
4.  Karimov .  O‗zbekiston XXI asr bo‗sag‗asida: xafsizlikka tahdid, barqororlik shartlari va 
taraqqiyot  kafolatlari. –T.: O‗zbekiston, 1997. 
5.  Karimov I. A. Xavfsizlik va barqaror taraqqiyot yo‗lida. T. 6. – T., 1998.  
6.  Karimov I.A. Biz kelajagimizni O‗z qo‗limiz bilan quramiz. -T.7. T.: «O‗zbekiston», 
1999. 
7.  Karimov I.A. Rus provaslav cherkovi Toshkent va O‗rta osiyo yeparxiyasining 125 
yilligiga bag‗ishlangan tantanali majlis ishtirokchilariga tabrigi. – Toshkent: 1996. 13 
noyabr 
8.  Karimov I.A.Respublika baynalmilal madaniyat markazi tashkil etilganining10 yilligiga 
bag‗ishlangan tantanali majlis qatnashchilariga tabrik xafsizlik va tinchlik uchun 
kurashamiz.10 jild –T: ―O‗zbekiston‖, 2002.        
9.  Karimov I.A. O‗zbek xalqi hech qachon, hech kimga qaram bo‗lmaydi. -T.: O‗zbekiston, 
2005. 
10. Karimov I.A. Bizning bosh maqsadimiz - jamiyatni demokratlashtirish va yangilash, 
mamlakatni modernizatsiya va isloh etishdir. -T.: O‗zbekiston, 2005.  
11. O‗zbekiston Respublikasi: Mustaqil davlatning  bunyod bo‗lishi. – T. : O‗zbekiston, 1992 
.   
12. Ubaydullayev R. Bekmurodov M. Prioritet lichnostnogo razvitiya Pravda Vostoka, 2004, 
13 fevral‘ 
13. Vladimir (Ikim). Ma‘naviyatning gullashi. Mustaqillik va dinlararo totuvlik // 
demokratlashtirish va inson huquqlari. 1999. №3-4. 
14. Saidov A.X. Religioznaya tolerantnost i svetskaya gosudarstva a Uzbekistan po prav 
cheloveka, 2002. 
15. Ochildiyev A. Millatlararo  totuvlik- barqarorlik  va taraqqiyot omili. –T .: ―Akademiya‖,  
2005.. 12-20-bet. 
16. Milliy g‗oya va rahbar mas‘uliyati / Q.Nazarov, I.Ergashev va boshqalar. T., ― G‗afur 
G‗ulom‖ NMIU, 2007. 
 
9- Мa‟ruza. Tafakkur o„zgarishi va ma‟naviy yangilanishda milliy g„oyaning 
roli 
Reja: 
 
1.  Bozor munosabatlariga o‗tishning inson tafakkuriga ta‘siri. 
2.   ―Kuchli  davlatdan  –  kuchli  fuqarolik  jamiyati  sari‖  tamoyili,  uning  barcha  sohalardagi 
ma‘naviy yangilanish va tafakkur o‗zgarishidagi o‗rni va ahamiyati. 
3.  ―Yuksak  ma‘naviyat  -  yengilmas  kuch‖  asarining  yangi  dunyoqarash  va  zamonaviy 
tafakkurni shakllantirishdagi ahamiyati. 
4.  Milliy o‗zlikni anglash va ma‘naviy yuksalishning strategik va taktik vazifalari. 
 
Tayanch so„zlar. 
Bozor munosabatlariga o„tishning inson tafakkuriga ta‟siri. Tafakkurga jamiyat, maktab, 
oila va tarbiyani amalga oshiruvchi boshqa omillar ta‟sirining o„zaro nisbati. Milliy g„oyaning 
tafakkur konservatizmini bartaraf qilishdagi o„rni. 
Milliy g„oya qonun ustivorligiga asoslangan demokratik davlat va erkin fuqarolik jamiyati 
barpo  etishning  asosiy  omili.  Davlat  boshqaruvini  demokratlashtirish  va  jamiyat  hayotini 
modernizatsiyalashning g„oyaviy asoslari. “Kuchli davlatdan – kuchli fuqarolik jamiyati sari” 
tamoyili,  uning  barcha  sohalardagi  ma‟naviy  yangilanish  va  tafakkur  o„zgarishidagi  o„rni  va 
ahamiyati. 
 
 1.Bozor  munosabatlariga  o„tishning  inson  tafakkuriga  ta‟siri.  Dunyoda  yangi 
jamiyatni barpo etish va unga mos g‗oyalar tizimi-ni shakllantirishning tayyor andozasi yo‗q. Bu 

borada hatto ja-hondagi eng yuksak rivojlangan mamlakatlar tajribasini ham to‗la-to‗kis qo‗llash 
qiyin. Chunki har bir mamlakat hayotining tarkibiy tuzilishi, xalqining mentaliteti, aholi tarkibi 
va  taraqqiyot  tamoyillari  boshqa  davlatnikiga  aynan  o‗xshamaydi.  Ba‘zi  mamlakatlarda 
yaxshigina  samara  beradigan  g‗oyaviy  tamo-yillar  o‗zga  davlatlarda  hech  qanday  natija 
bermasligi yoki aksincha, muammolarni yanada chuqurlashtirishi ham mumkin. 
Shu  bois  yurtimiz  istiqlolga  erishganidan  keyin  taraqqiyot  tamoyillari  tanlab 
olinayotganida  rivojlangan  mamlakatlar  tajribasi  bilan  birga,  xalqimizning  tarixiy  qadriyatlari, 
mentaliteti,  turmush  va  tafakkur  tarzi,  milliy  davlatchilik  an‘analari,  xalqimiz  boshidan 
kechirgan tarixiy sinovlar va ularning saboqlariga alohida e‘tibor qaratildi. 
Vatanimiz mustaqillikni qo‗lga kiritgach, hayotimizda tub o‗zgarishlar yuz berdi, xalqimiz 
tabiati  va  dunyoqarashiga  yot  bo‗lgan  mustabid  tuzum  va  uning  mafkurasi  barham  topdi.  O‗z 
umrini  o‗tab  bo‗lgan  eski  mafkura  o‗rnida  yangi  ijtimoiy  munosabatlar,  xalqning  asl 
maqsadmuddaolarini  ifoda  etuvchi  ilg‗or  va  bunyodkor  ta‘limot    milliy  istiqlol  g‗oyasi 
shakllandi. 
Yurtimizda  shakllanayotgan  yangi  g‗oyalar  tizimining  asoslari  qanday  yaratildi?  Ushbu 
yo‗nalishdagi  ustuvor  vazifalar  nimalardan  iborat?  Prezident  Islom  Karimovning  asarlarida, 
ayniqsa,  «Yuksak  ma‘naviyat    yengilmas  kuch"  kitobi  va  "Mamlakatimizda  demokratik 
islohotlarni yanada chukurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish Konsepsiyasi"da ushbu 
savollarga to‗liq javob berilgan. Bunday maqsad jamiyat hayotining barcha sohalariga daxldor 
ko‗pdanko‗p siyesiy, iqtisodiy, ijtimoiy, ma‘naviy vazifalarni amalga oshirishni takrzo etmokda. 
Insoniyat  tarixida  ro‗y  bergan  turli  voqealar,  islohotlar  va  tub  burilish  jarayonlarining 
tahlili  shundan  dalolat  beradiki,  hech  bir  mamlakatda  yangi  jamiyat  barpo  etish  va  unga  mos 
g‗oyalar  tizimini  shakllantirish,  birdaniga,  bir  kunda  amalga  oshib  qoladigan  oddiy  hodisalar 
emas.  Balki  bu  har  bir  davlat  va  jamiyat  hayotida,  ijtimoiy,  iqtisodiy,  siyosiy  va 
ma‘naviyma‘rifiy sohalarda kechadigan murakkab va serqirra jarayonlarning hosilasi, muayyan 
muddatda ro‗y beradigan o‗zgarishlarning natijasidir. 
Ma‘lumki, sobiq totalitar g‗oya va yakka mafkura tizimi yangi jamiyat qurish talablariga 
mos  kelmasligi  tabiiy  edi.  Shu  sababdan  ham  o‗tgan  yillarda  jamiyatimiz  hayotining  barcha 
sohalarida  bo‗lgani  kabi,  g‗oya  va  mafkura  sohasida  ham  tub  o‗zgarishlar  ro‗y  berdi.  Mazkur 
jarayonning mazmunmohiyatini belgilaydigan asosiy jihatlar mamlakatimizda amalga oshirilgan 
tub islohotlar va o‗zgarishlar bilan uzviy bog‗liq. 
Bu,  avvalo,  sobiq  ittifoqning  parchalanishi  va  mamlakatimiz  mustaqilligining  qo‗lga 
kiritilishi tasodif yoki "fojia" emas, balki totalitar tuzum va kommunistik mafkuraga xos ko‗plab 
ijtimoiy,  iqtisodiy,  siyosiy  ziddiyatlar  asosida  sodir  bo‗lgan  qonuniyat  ekanidan  dalolat  beradi. 
Shu  ma‘noda,  mustaqillik  oson  va  o‗zo‗zidan  qo‗lga  kiritilmagan,  ya‘ni  O‗zbekistonning 
istiqloli  kimningdir  in‘omi  emas,  balki  muttasil  kurashlar  natijasida  qo‗lga  kiritilgan  ulkan 
tarixiy yutuqdir. 
Mamlakatimiz  istiqlolga  erishgan  dastlabki  kunlardan  boshlab  o‗zi  uchun  bozor 
munosabatlariga  asoslangan  huquqiy  demokratik  davlat  va  fuqarolik  jamiyati  barpo  etishga 
qaratilgan  mustaqil  taraqqiyot  yo‗lini  aniq  belgilab  oldi.  Bu  xalqimiz  va  jamiyatimiz  tarixi 
hamda  bugungi  hayotini  belgilaydigan  tadrijiy  xususiyatlarni  chuqur  o‗rganish  va  tahlil  qilish, 
hozirgi  zamonda  butun  dunyo  va  O‗zbekistonda  ro‗y  berayotgan  jarayonlarning  kelajagini 
oldindan  ko‗ra  bilish  asosida  tanlab  olingan  taraqqiyot  yo‗lidir.  Mazkur  taraqqiyot  yo‗li,  o‗z 
navbatida, islohotlarning dastlabki yillaridan boshlab, boshqa mamlakatlarda turli sohalarda ro‗y 
bergan  shoshmashosharlik  va  buzilishlarning  oldini  olish  imkonini  berdi,  demokratiyaning 
xalqarb andozalari hamda milliy an‘analarga sodiqlikning asosiy omili bo‗ldi. 
Shu  ma‘noda,  O‗zbekistondagi  bugungi  demokratik  islohotlarni  yanada  chuqurlashtirish, 
fuqarolik jamiyati barpo etishda ham ana shunday omillar ta‘sirini, mazkur jarayonning samarali 
kechishini taminlayotgan bunyodkor g‗oyalar ahamiyatini anglab olish nihoyatda muhim. Zero, 
yangi  g‗oyalar  tizimining  shakllanishi  respublikamiz  milliy  mustaqillikka  erishganidan  buyon 
uzluksiz  ro‗y  berayotgan  barcha  ijtimoiyiqtisodiy,  siyosiyhuquqiy  va  ma‘naviyma‘rifiy 
islohotlarning asosiy bo‗g‗ini, ularning mazmunmohiyatini belgilovchi  mezonlardan biridir. Bu 

jarayon  dastlabki  yillarda  sobiq  ittifoqqa  xos  bo‗lgan  totalitar  tuzum,  yakka  mafkuraga 
asoslangan  siyosatning  tanazzuli,  fikr  qulligi  va  qaramligiga  tayanadigan  ijtimoiy  tafakkur 
tamoyillaridan voz kechish sifatida  ro‗y berdi.  O‗sha davrda jamiyatda  ana shu tuzum  o‗rnida 
shakllanayotgan yangi davlat va jamiyatning tarkibiy qismlarini yaratish, bunda yangi g‗oyalar 
tizimiga  xos  bo‗lgan  umuminsoniy  andozalar  va  milliy  xususiyatlardan  foydalanish  muhim 
ahamiyat kasb etgan edi. 
Mustaqillikni mustahkamlash jarayoni bu vazifalarni muttasil hal qilish, g‗oyaviy tarbiya 
ishlarini doimiy olib borish, o‗sibunib kelayotgan yosh avlod mafkuraviy immunitetini uzluksiz 
shakllantirib  turishni  zaruratga  aylantirdi.  Mamlakatimiz  rivojlanishiga  xos  g‗oyaviy 
tamoyillarning  hayotbaxshligi  taraqqiyotning  o‗zbek  modelini  amalga  oshirishda  yaqqol 
namoyon bo‗ldi. Jahonda tan olingan bu modelning ratsional mag‗zi jamiyatni inqilobiy tarzda 
emas,  balki  evolyutsion    tadrijiy  ravishda  isloh  etish  g‗oyasini  bosqichmabosqich  amalga 
oshirishni nazarda tutadi. Uning ko‗pchilik boshqa milliy modellardan farq qiladigan xususiyati 
shundaki, u faqat iqtisodiy rivojlanish emas, balki keng ma‘nodagi yangi jamiyatni barpo etish 
modelidir.  Bu  borada  jahon  tajribasida  mavjud  bo‗lgan  Germaniya,  Shvetsiya,  Yaponiya, 
Janubiy  Koreya,  Fransiya,  Xitoy  kabi  mamlakatlarning  taraqqiyot  modellari  ko‗proq  iqtisodiy 
modellar edi. Ular siyosiy, ijtimoiy va madaniy hayotni tubdan yangilashni nazarda tutgan emas. 
Ushbu mamlakatlarning  birortasida, iqtisodiy islohotlar davrida, milliy davlatchilikni, madaniy 
meros  va  ona  tilini  qayta  tiklash  singari  masalalar  ham  dolzarb  bo‗lmagan  (faqat  Janubiy 
Koreyada davlat qurilishi muhim ahamiyat kasb etgan). Ulardan farqli ravishda, o‗zbek modeli 
iqtisodiy 
munosabatlarni 
isloh 
qilish 
bilan 
birga, 
davlat 
qurilishi, 
jamiyatni 
demokratiyalashtirish, mulkdorlar sinfini, xususan, o‗rta sinfni shakllantirish, kadrlar tayyorlash, 
madaniy meros va ma‘naviyat  bilan bog‗liq boshqa ko‗plab sohalarni qamrab oladi. Bu uning 
o‗ziga xos ustuvor xususiyatlaridan biri bo‗lib, uni amalga oshirishda jamiyatni isloh etishning 
chuqur ilmiy asoslangan mashhur besh tamoyili muhim ahamiyatga ega bo‗ldi. 
2.  “Kuchli  davlatdan  –  kuchli  fuqarolik  jamiyati  sari”  tamoyili,  uning  barcha 
sohalardagi ma‟naviy  yangilanish va tafakkur o„zgarishidagi  o„rni  va ahamiyati. "Kuchli 
davlatdan  —  kuchli  fuqarolik  jamiyati  sari"  dasturiy  vazifasining  mazmunmohiyati  shundan 
iboratki,  jamiyatning  ijtimoiysiyosiy,  ijtimoiyiqtisodiy  qudrati  mustahkamlanib,  jamiyatning 
siyosiyhuquqiy  madaniyat  saviyasi  yuksalib  borgani  sari  mamlakatni  isloh  qilishning  tanlab 
olingan  shakli  mantig‗ining  o‗zi  mamlakatni  kelgusidagi  demokratik  yangilanish  borasidagi 
vazifalar  va  eng  avvalo,  boshqarishda  fuqarolarning  rolini  kuchaytirish  borasidagi  vazifalarni 
ilgari sura boshlaydi. 
Bu,  birinchi  navbatda,  davlatning  rolini  bosqichmabosqich  va  izchil  kamaytirib  borish 
hamda  bir  vaqtning  o‗zida  fuqarolarning  o‗zini  o‗zi  boshqarish  organlari  —  mahallaning 
vazifalari  va  vakolatlarini  kengaytirish,  aholining  turli  qatlam  hamda  guruhlari  manfaatlarini 
ifodalovchi  va  himoyalovchi  siyosiy,  ijtimoiy  institutlarning  rolini  oshirishga  doir  masalalarga 
tegishli.  Shunisi  ham  o‗ta  muhimki,  ular  markazda  va  joylarda  davlat  hokimiyatini 
shakllantirishda,  ularning  faoliyati  ustidan  nazoratni  amalga  oshirishda  fuqarolar  ishtirokini 
kengaytirish masalalariga ham tegishli. 
Aholining keng qatlamlari qo‗llabquvvatlaydigan, xalq orasida chuqur ildizga ega bo‗lgan 
mustaqil, mustahkam, barqaror, ixcham turlituman fuqarolik jamiyati institutlarini rivojlantirish 
ham  O‗zbekistonda  rivojlangan  bozor  iqtisodiyoti  bilan  demokratik  jamiyat  qurishning  eng 
muhim  tarkibiy qismiga  aylanmoqsa. Xalqning  an‘analari va madaniyatini  aks ettiruvchi,asrlar 
davomida shakllangan o‗zini o‗zi boshqarish tajribasi zamonaviy demokratik jarayonlarga ham 
o‗z ta‘sirini ko‗rsatmoqda. 
2008  yilning  yanvaridan  kuchga  kirgan  "Davlat  boshqaruvini  yangilash  va  yanada 
demokratlashtirish  hamda  mamlakatni  modernizatsiya  qilishda  siyosiy  partiyalarning  rolini 
kuchaytirish    to‗g‗risida"gi  Konstitutsiyaviy  qonun  bu  boradagi  imkoniyatlarni  yanada 
kengaytirdi. Mazkur qonun mamlakatimizning huquqiy demokratik davlat va fuqarolik jamiyati 
qurish yo‗lidan izchil va olg‗a qarab borishida yana bir muhim qadamdir. 

Umuman  olganda,  O‗zbekistonda  o‗zining  yangilanish  va  taraqqiyot  modeli  asosidagi 
davlat va jamiyat qurilishi tizimini rivojlantirish quyidagilarga imkon yaratdi: 
birinchidan, ijtimoiysiyosiy va ijtimoiyiqtisodiy tizimni isloh qilish va modernizatsiyalash 
jarayonlarining bosqichmabosqichligi va izchilligini ta‘minlash; 
ikkinchidan,  milliy  an‘analar  va  qadriyatlarni  avaylabasrashni  ko‗zda  tutuvchi  milliy 
davlatchilikni tiklash; 
uchinchidan, huquqiy davlat qurilishining ustuvor yo‗nalishlari, vazifalari va tamoyillarini 
belgilash 
hamda 
davlat 
va 
jamiyat 
institutlari 
tizimining 
yanada 
shakllanishi, 
mustahkamlanishiga ko‗maklashish; 
to‗rtinchidan, ta‘sirchan ko‗ppartiyaviylik tizimi va boshqa jamoat tashkilotlarini vujudga 
keltirish,  davlat  markaziy  organlarining  ayrim  vakolatlari  va  vazifalarini  mahalliy  hokimiyat 
organlari, ijtimoiy tuzilmalar, fuqarolarning o‗zinio‗zi boshqarish organlariga bosqichmabosqich 
va  izchil  o‗tkazishni  ko‗zda  tutuvchi  "Kuchli  davlatdan    kuchli  fuqarolik  jamiyati  sari" 
konsepsiyasini hayotga joriy qilish. 
Bir  so‗z  bilan  aytganda,  mamlakatimizda  siyosiy  sohadagi  islohot  va  modernizatsiya 
strategiyasini  amalga  oshirish  erkin  saylovlar  va  siyosiy  partiyalarning  jahon  andozalari  va 
jamiyatimiz  taraqqiyoti  tamoyillariga  mos  yangi  tizimi  shakllanishiga  olib  keldi.  Bu 
o‗tkazilayotgan islohotlarning tizimliligi, izchilligi va uzviy bog‗liqligini ko‗rsatib turibdi. 
Jamiyat  hayotida  yangi  goyalar  tizimini  shakllantirishning  asosiy  tamoyillari  orasida 
umuminsoniy  jihatlar  va  milliy  xususiyatlarga  tayanish  zarurati  alohida  ahamiyat  kasb  etadi. 
Mazkur  jarayon  ana  shu  ikkita  omil  asosida  amalga  oshayotganligi  va  ularning  har  biriga  xos 
rivojlanish  qonuniyatlarini  o‗zida  uyg‗unlashtirgani  bilan  tavsiflanadi.  Bu  nuqtai  nazardan 
mamlakatimizga xos yangi g‗oyalar tizimi shakllanishining quyidagi tamoyillari alohida ajralib 
turadi: 
1) 
tarixiylik,  ya‘ni  shu  sohada  insoniyat  taraqqiyotining  hozir  gi  davrgacha  o‗lgan 
yutuqlariga asoslanish bilan birga, xalqi mizning shu kungacha erishgan barcha yutuqlari, amaliy 
faoliyati  natijalaridan,  milliy  qadriyatlari,  ma‘naviy  boyliklari  va  an‘analaridan      unumli 
foydalanish; 
tizimlilik    jamiyat  hayotining  ijtimoiysiyosiy,  iqtisodiy,  ma‘naviyma‘rifiy  sohalarida 
amalga oshirilayotgan o‗zgarishlarni bir butun va yaxlit jarayon sifatida qarash; 
ijtimoiy o‗zgarishlarning ortga qaytmasligi, doimo o‗tmishdan bugun orqali kelajak tomon 
uzluksiz jarayon sifatida amalga oshishini hisobga olish. Shu asosda  yangiliklar orasidan ijobiy 
jihatlar va xususiyatlarga ega bo‗lganlarini ajratib olish, tanlash va ularni hayotga tadbiq etish; 
umuminsoniylik va milliylik tamoyillari ham  yangi g‗oyalar tizimi shakllanishida muhim 
o‗rin  tutadi.  Jamiyatimizni  yangilashda,  bir  tomondan,  yurtimiz  tarixi,  milliy  an‘analar  va 
xalqimizning  o‗tmishda  to‗plagan  tajribasi,  ikkinchi  tomondan  esa,  bugungi  dunyoda  ro‗y 
berayotgan o‗zgarishlar va yangilanishlar, umumbashariy andozalar muhim ahamiyat kasb etadi. 
Bu,  avvalo,  O‗zbekistonni  jahon  hamjamiyatining  tarkibiy  qismi  va  xalqaro  munosabatlarning 
teng huquqli a‘zosi sifatidagi o‗rni, mavqeini belgilashning asosiy omillaridan biri bo‗lmoqda; 
yangi  g‗oyalar  tizimi  shakllanishi  ko‗pmillatlilik  va  ko‗p  konfessiyalik  sharoitida 
jamiyatning  barcha  a‘zolari,  aholi  qatlamlarining  hamjihatligi  va  ijtimoiy  bag‗rikenglik 
tamoyiliga  ham  asoslanadi.  Bu  tamoyil  istiqlolning  dastlabki  kunlaridanoq  mamlakat  hayotini 
demokratlashtirish va liberallashtirishning asosiy omillaridan biri sifatida qaralgani bejiz emas; 
an‘anaviylikka  tayanish  va  yangilanishga  intilish  tamoyili  ham  O‗zbekistonda  yangi 
g‗oyalar  tizimi  shakllanishi  jarayonining  tarkibiy  qismidir.  Ya‘ni,  O‗zbekiston  misolida  yangi 
g‗oyalar  tizimi  shakllanishi  jarayonini  ilmiyfalsafiy  nuqtai  nazardan  o‗rganish,  uning  birbiri 
bilan  uzviy  aloqador  tushunchalar,  chunonchi,  "an‘ana  va  yangilanish",  "inkor  va  vorislik" 
bog‗lanishlari  orqali  amalga  oshayotganini  ko‗rsatadi.  Xuddi  shu  ma‘noda,  istiklol  ,  ning 
dastlabki  yillaridayoq  mamlakatimiz  hayotiga  xos  o‗zgarish  va  yangilanishlar  jarayonining 
asosiy  tamoyillari  sifatida  "Yangisini  qurmasdan,  eskini  buzmaslik",  "O‗tmishni  yozg‗irishdan 
ko‗ra  ezgulik,  yaratuvchanlik  va  bunyodkorlik  yo‗lidan  og‗ishmasdan  borish»  to‗g‗risidagi 
xulosalar asos qilib olingani bejiz emas. 

Uzbekiston  Respublikasi  Prezidenti  Islom  Karimovning  Uzbekiston  Respublikasi  Oliy 
Majlisi  Qonunchilik  palatasi  va  Senatining  qo‗shma  majlisidagi  (2010  yil)  "Mamlakatimizda 
demokratik  islohotlarni  yanada  chuqurlashtirish  va  fuqarolik  jamiyatini  rivojlantirish 
Konsepsiyasi" haqidagi ma‘ruzasi bu borada yangi bosqichning boshlanganini anglatadi. Ushbu 
Konsepsiya  hozirgi  davrda  jamiyatimizni  bosqichmabosqich  yangilash,  mamlakatni  isloh  etish 
va uning taraqqiy etgan davlatlar qatoridan o‗rin olishiga xizmat qiladigan jarayonning umumiy 
tamoyillari  va  xususiyatlariga  asoslangan  yaxlit  tarixiy  hujjatdir.  U  istiqlol  yillarida 
mamlakatimizda  amalga  oshirilgan  tub  islohotlarning  mantiqiy  natijasi,  jamiyat  hayotini 
yangilash yo‗lidagi muhim qadamdir. 
Konsepsiyada  o‗tgan  davr  mobaynida  hayotimiz  sifati,  mamlakatimiz  qiyofasi  qanday 
o‗zgarib  borayotgani,  qanday  yutuq  va  natijalarga  erishilgani,  yurtimizning  ijtimoiy 
yo‗naltirilgan  bozor  iqtisodiyotiga  asoslangan  ochiq  demokratik  davlat  va  fuqarolik  jamiyatini 
barpo etish yo‗lida qanday sur‘atlar bilan rivojlanib borayotganiga alohida e‘tibor qaratildi. Bu 
borada xalqimiz oldiga qo‗ygan uzoq muddatli strategik maqsadlar, ya‘ni zamonaviy rivojlangan 
demokratik davlatlar qatoriga kirish, iqtisodiyotning barqaror o‗sishini ta‘minlash, hayot sifatini 
yaxshilash va jahon hamjamiyatida munosib o‗rin egallash borasidagi sa‘yharakatlarga bugungi 
kun nuqtai nazaridan xolisona baho berildi. 
Mazkur Konsepsiyaning tahlili bugungi kunda mamlakatimizda yangi g‗oyalar tizimining 
shakllanishi yana quyidagilarda namoyon bo‗layotganidan dalolat beradi: 
 qonunchilik  hokimiyati  bo‗lmish  parlamentning  roli  va  ta‘sirini  kuchaytirish, 
hokimiyatning  qonunchilik,  ijro  va  sud  tarmoqlari  o‗rtasida  yanada  mutanosib,  barqaror 
muvozanatga erishish; 
  hokimiyatning barcha tarmoqlari qatori sudhuquq tizimini yanada liberallashtirish; 
demokratik  yangilanish  jarayonini  chuqurlashtirish  va  fukarolarning  erkinliklarini 
ta‘minlash,  siyosiy  partiyalar  va  jamoat  tashkilotlarining  o‗rni  hamda  ahamiyatini  yanada 
oshirish; 
bu  jarayonning  muhim  sharti    ommaviy  axborot  vositalarini  rivojlantirish  uchun 
demokratik andozalarni joriy etish bo‗yicha aniq va izchil choralarni amalga oshirish; 
bozor  islohotlarini  chuqurlashtirish  va  iqtisodiyotni  erkinlashtirish  jarayonida  kuchli 
ijtimoiy himoya siyosatini yanada samaraliroq amalga oshirishga erishish. 
Ushbu Konsepsiyani amaliyotga tadbiq etishda quyidagilarga e‘tiborni oshirish zarur. 
Birinchidan,  bu  borada  mamlakatimiz  siyosiy  hayotining  barcha  sohalarini,  davlat  va 
jamiyat  qurilishini  yanada  erkinlashtirish,  aholining  siyosiy  faolligini  oshirish,  fuqarolarimizda 
milliy  va  umumbashariy  qadriyatlarga  asoslangan  siyosiy  madaniyatni  shakllantirish  muhim 
ahamiyatga  molik.  Bu  esa  yurtimizda  barpo  etilayotgan  jamiyatda  hokimiyatning  barcha 
tarmoqlari,  nodavlat  tashkilotlar  va  fuqarolik  institutlari  faoliyatining  samarasini  oshirishga 
jiddiy  e‘tibor  qaratilayotganini  anglatadi.  Bu,  o‗z  navbatida,  yuksak  siyosiy  madaniyatga  ega 
bo‗lishni,  hayotni  erkinlashtirish  orqali  fuqarolardan  o‗z  manfaatlarini  davlat  va  jamiyat 
manfaati bilan uyg‗unlashtirishni talab qiladi. 
Ikkinchidan,  jamiyatimizdagi  turli  manfaatlar,  xilmaxil  kuchlar  va  harakatlar  o‗rtasidagi 
muvozanatni  ta‘minlaydigan  samarali  mexanizmni  takomillashtirish,  siyosiy  hayotda  haqiqiy 
ma‘nodagi ijtimoiy sherikchilik tamoyilini qaror toptirish ham dolzarb masalalar qatoriga kiradi. 
Uchinchidan,  demokratik  institutlarning  mustaqil  faoliyat  ko‗rsatishi  uchun  yanada 
kengroq  shartsharoit  yaratish,  hokimiyatning  konstitutsiyaviy  bo‗linish  tamoyiliga  qat‘iy  amal 
qilish, jamiyat a‘zolarining barcha siyosiy, ijtimoiy salohiyatini, tashabbus erkinligini ro‗yobga 
chiqarish  uchun  zarur  imkoniyatlarni  ishga  solish  islohotlarjarayonining  tarkibiy  qismiga 
aylandi. Bu  mamlakatimizda demokratiya tamoyillariga asoslangan, qonun ustuvorligi tamoyili 
asosida  ishni  faol  tashkil  qiladigan,  o‗z  mohiyatiga  ko‗ra,  jamiyatning  olg‗a  siljishiga  xizmat 
qiladigan samarali tizimni yanada takomillashtirish demak. 
To‗rtinchidan,  mahalliy  hokimiyat  va  fuqarolarning  o‗zini  o‗zi  boshqarish  organlarining 
faoliyat doirasini kengaytirish, nodavlat va jamoat tuzilmalarining huquqi va nufuzini oshirishni 
ko‗zda  tutadigan  "Kuchli  davlatdan    kuchli  jamiyat  sari"  konsepsiyasini  amalga  oshirish 

zaruratini  yanada  chuqurroq  anglash,  bu  borada  mamlakatni  yanada  demokratlashtirish  hamda 
modernizatsiya  qilishning  ustuvor  vazifalarini  amalga  oshirish  lozim.  Bu  hech  qaysi  zamonda 
osonlikcha  hal  bo‗lmaydigan,  odamlarning  tafakkuri  va  dunyoqarashi  o‗zgarishini  taqozo 
etadigan, jamiyatni tubdan yangilashni talab qiladigan serqirra va murakkab jarayon.